ÎÁ ÓÏÎÒÐÅÁËÅÍÈÈ ÍÀÇÂÀÍÈÉ "ÐÎÑÑÈß" È "ÌÀËÎÐÎÑÑÈß" Â ÇÀÏÀÄÍÎÉ ÐÓÑÈ
07/09/2003 | Analitik
ÎÁ ÓÏÎÒÐÅÁËÅÍÈÈ ÍÀÇÂÀÍÈÉ "ÐÎÑÑÈß" È "ÌÀËÎÐÎÑÑÈß" Â ÇÀÏÀÄÍÎÉ ÐÓÑÈ
Ì.À.Ìàêñèìîâè÷
Ìèõàèë Àëåêñàíäðîâè÷ Ìàêñèìîâè÷ — âûäàþùèéñÿ ðóññêèé ýòíîãðàô è ëèíãâèñò. Êðóïíåéøèé, êàê è ßêîâ Ãîëîâàöêèé, èññëåäîâàòåëü ìàëîðóññêîé êóëüòóðû è ôîëüêëîðà, äðóã Ä.Â.Ãîãîëÿ, ïðÿìîé ïîòîìîê ñâÿòèòåëÿ Èîàííà Òîáîëüñêîãî è ïðåäîê áëàæåííîãî Èîàííà (Ìàêñèìîâè÷à), àðõèåïèñêîïà Ñàí-Ôðàíöèñêî.
Ì.À.Ìàêñèìîâè÷ áûë íàçíà÷åí ðåêòîðîì Ñâÿòî-Âëàäèìèðñêîãî óíèâåðñèòåòà â Êèåâå, ñîçäàííîãî ïîñëå ïîëüñêîãî âîññòàíèÿ. Êðåäî Ìàêñèìîâè÷à â þæíî- è îáùåðóññêîì âîïðîñå ìîæíî îïðåäåëèòü åãî æå ñëîâàìè: "ß ëþáëþ Êèåâ ëþáîâüþ îáùåðóññêîé è áëèæàéøåé ê íåé ëþáîâüþ ìàëîðîññèéñêîé ".
Íå î÷åíü äàâíî áûëî òîëêîâàíèå î òîì, áóäòî Êèåâñêàÿ è âñÿ çàïàäíàÿ Ðóñü íå íàçûâàëàñü Ðîññèåé äî åå ïðèñîåäèíåíèÿ ê Ðóñè âîñòî÷íîé; áóäòî è íàçâàíèå Ìàëîé Ðîññèè èëè Ìàëîðîññèè ïðèäàíî Êèåâñêîé Ðóñè óæå ïî ñîåäèíåíèè åå ñ Ðóñüþ âåëèêîé èëè Ìîñêîâñêîé. ×òîáû óíè÷òîæèòü íàâñåãäà ýòîò íåñïðàâåäëèâûé è íåðóññêèé òîëê, íàäî îáðàòèòü åãî â èñòîðè÷åñêèé âîïðîñ: êîãäà â Êèåâå è â äðóãèõ çàïàäíî-ðóññêèõ îáëàñòÿõ ñâîåíàðîäíûå èìåíà: Ðóñü, ðóññêèé íà÷àëè çàìåíÿòü, ïî ãðå÷åñêîìó ïðîèçíîøåíèþ èõ, èìåíàìè Ðîññèÿ, ðîññèéñêèé?
Îòâåò: ñ äåâÿíîñòûõ ãîäîâ XVI âåêà, â ïðàâëåíèå êîðîëÿ Æèãèìîíòà III, òî åñòü âñêîðå ïîñëå òîãî, êàê çåìëÿ Êèåâñêàÿ è âñå êíÿæåñòâî Ëèòîâñêîå áûëè ïðèñîåäèíåíû ê Ïîëüøå íà Ëþáëèíñêîì ñåéìå 1596 ãîäà.
Îñíîâàíèåì òàêîãî îòâåòà ñëóæàò òîãîâðåìåííûå àêòû ïèñüìåííûå è êíèãè, ïå÷àòàííûå â ðàçíûõ îáëàñòÿõ ðóññêèõ, ïðèñîåäèíåííûõ ê Ïîëüøå. Ïðèâåäó ñâèäåòåëüñòâà òåõ è äðóãèõ.
1) Âîò ïåðâàÿ êíèãà, íàïå÷àòàííàÿ â Êèåâå â òèïîãðàôèè Ïå÷åðñêîé ëàâðû, – ×àñîñëîâ 1617 ãîäà.  ïðåäèñëîâèè ê íåé èåðîäèàêîíà Çàõàðèÿ Êîïûñòåíêîãî ñêàçàíî: "Ñå, ïðàâîâåðíûé õðèñòèàíèíå è âñÿê áëàãîâåðíûé ÷èòàòåëþ, îò íàðî÷èòûõ ìåñò â Ðîññèè Êèéîâñêèõ, ñèðå÷ü ëàâðû Ïå÷åðñêèÿ...".
2)  ïîñëåñëîâèè ê Àíôîëîãèîíó, èçäàííîìó â 1619 ãîäó, òèïîãðàô Ïàìâî Áå-ðûíäà ãîâîðèò ÷èòàòåëþ î ëàâðå Ïå÷åðñêîé: "ñå óáî ïðèíîñèò òè... ìàòåðü òâîÿ â Ðîññèè Ìàëîé".
3)  ïîó÷åíèÿõ ñâ. Äîðîôåÿ, íàïå÷àòàííûõ â 1628 ãîäó, ëàâðñêèé íàìåñòíèê Ôèëîôåé Êàçàðåâè÷ ñ áðàòèåé ãîâîðÿò, ÷òî ñèÿ êíèãà â îáùóþ ïîëüçó "âåëèêàãî è ñëàâíàãî íàðîäà Ðîññèéñêàãî è ïðî÷èõ íàðîäîâ ïðåñëàä÷àéøàãî ÿçûêà ñëàâåíñêà".
<...>
6) À âîò åùå ñòèõ èç Âèðøåé ðåêòîðà Êèåâî-áðàòñêîé øêîëû, Êàññèàíà Ñàêîâè÷à, íà ïîãðåáåíèå ãåòìàíà Ïåòðà Êîíàøåâè÷à-Ñàãàéäà÷íîãî, íàïå÷àòàííûõ â 1622 ãîäó
"Çîñòàâèâøè òåäû íàì ñâÿòûíþ â Ðîññèè".
<...> Íî äîâîëüíî î Êèåâå; îáðàòèìñÿ ê çåìëå Ãàëèöêîé.
8) Òàì Ëüâîâñêîå áðàòñòâî â ñâîåé òèïîãðàôèè ïðåæäå âñåãî èçäàëî "ãðàììàòèêó", 1591 ãîäà, â íàñòàâëåíèå "ìíîãîèìåíèòîìó ðîññèéñêîìó ðîäó". Â íåé óïîìèíàåòñÿ î ïðèøåñòâèè ïàòðèàðõà Èåðåìèè “â ñòðàíû Ðîññèéñêèÿ” ìèòðîïîëèò Êèåâñêèé è Ãàëèöêèé Ìèõàèë (Ðàãîçà) èìåíóåòñÿ "àðõèåïèñêîïîì âñåÿ Ðîññèè".
9) Òîãî æå 1592 ãîäà Ëüâîâñêîå áðàòñòâî îáðàùàëîñü â Ìîñêâó ê öàðþ Ôåäîðó Èîàííîâè÷ó ñ ïðîñèòåëüíûìè ïîñëàíèÿìè, â êîòîðûõ èìåíóþò åãî "ñâåòëûì öàðåì Ðîññèéñêèì", âñïîìèíàþò "êíÿçÿ Âëàäèìèðà, êðåñòèâøåãî âåñü ðîññèéñêèé ðîä" è ò. ï.
10) Ìèíóÿ äðóãèå àêòû è êíèãà, íàçîâó åùå Îêòîèõ, èçäàííûé âî Ëüâîâå 1630 ãîäà; òàì ñêàçàíî â ïîñâÿùåíèè î áðàòñòâå – "â ãðàäå Ëåîíäîïîëè Ìàëûÿ Ðîññèè".
 çåìëå Âîëûíñêîé íàõîäèì òîæå.
11)  ÷èñëå êíèã, íàïå÷àòàííûõ â Îñòðîãå, èçâåñòíà "êíèãà Âàñèëèÿ Âåëèêàãî “Î ïîñòíè÷åñòâå”", èçäàííàÿ 1594 ãîäà.  åå ïðåäèñëîâèè âñòðå÷àåòñÿ òàêîå âûðàæåíèå: "âû æå, î ïðàâîñëàâíûé Ðîññèéñêèé íàðîäå".
12)  ìåñòå÷êå Ðîõìàíîâå, ïðèíàäëåæàâøåì êíÿãèíå Èðèíå Âèøíåâåöêîé, Êèðèëë Òðàíêâèëèîí-Ñòàâðîâåöêèé íàïå÷àòàë 1619 ãîäà ñâîå "Åâàíãåëèå ó÷èòåëüíîå".  îäíîì ïðåäèñëîâèè ãîâîðèò îí: "ðåâíîñòèþ ïîðåâíîâàõ î ñïàñåíèè áðàòèè ìîåé, ðîäà ìîåãî Ðîññèéñêîãî".  äðóãîì ïðåäèñëîâèè âñòðå÷àåòñÿ âûðàæåíèå: "ïî âñåé çåìëè Ðîññèéñêîé".
Åäèíñòâåííîå, ÷åãî äîáèâàþòñÿ ðóñèíñêèå äåÿòåëè Ñëîâàêèè - ïðèçíàíèÿ ñâîèõ íàöèîíàëüíûõ ïðàâ íàðàâíå ñ ñîñåäíèìè íàðîäàìè. Îíè õîðîøî ïîíèìàþò, ÷òî, ñêîðåå âñåãî, ó ðóñèíñêîãî íàðîäà íèêîãäà íå áóäåò ñîáñòâåííîãî ãîñóäàðñòâà. Ïîýòîìó ïîëíîöåííîå ðàçâèòèå ñîáñòâåííîé êóëüòóðû íåîáõîäèìî âåñòè â ðàìêàõ óæå ñóùåñòâóþùèõ ãîñóäàðñòâ, â ÷àñòíîñòè, Ñëîâàöêîé ðåñïóáëèêè. Ñëîæíî îöåíèòü, íàñêîëüêî ýòî óäàåòñÿ ðóñèíàì íà ðîäíîé çåìëå. Òàê, â ñàìîì Ïðÿøåâå òåïåðü íåò íè îäíîãî êíèæíîãî ìàãàçèíà, ãäå áû ïðîäàâàëèñü ðóñèíñêèå êíèãè. Ïîæàëóé åäèíñòâåííûìè çàìåòíûìè ãëàçó íàïîìèíàíèÿìè î êàðïàòîðóññêîì õàðàêòåðå Ïðÿøåâà îñòàþòñÿ ïàìÿòíèê Àëåêñàíäðó Äóõíîâè÷ó, ïåðåíåñåííûé ñëîâàêèçàòîðàìè íà îêðàèíó ãîðîäà, ïîêîñèâøàÿñÿ íàäïèñü «Ðóññêèé äîì» íà ñîîòâåòñòâóþùåì çäàíèè è ïî÷òè íå çàìåòíàÿ ðóññêîÿçû÷íàÿ âûâåñêà íà ðóñèíñêîì òåàòðå.
Îñòàåòñÿ òîëüêî ñîæàëåòü, ÷òî ïðîáëåìàòèêà ðóñèíñêîé íàöèîíàëüíî-êóëüòóðíîé æèçíè ìàëî èíòåðåñóåò ðîññèéñêèå äèïëîìàòè÷åñêèå ñòðóêòóðû è ðóññêèå (âåëèêîðóññêèå) îðãàíèçàöèè â Ñëîâàêèè. Ïåðâûå, âåðîÿòíî, íå õîòÿò åùå áîëåå óñóãóáëÿòü îòíîøåíèÿ ñ Óêðàèíîé, ñ÷èòàþùåé Ïðÿøåâùèíó ñâîåé âîò÷èíîé, íî ìîë÷àíèå âåëèêîðóññêîé äèàñïîðû, ê êîòîðîé ðóñèíû îòíîñÿòñÿ ñ áîëüøèì óâàæåíèåì, ïðîñòî óäèâëÿåò.
Òàêîå æå óïîòðåáëåíèå èìåí "Ðîññèÿ, Ðîññèéñêèé" áûëî òîãäà è íà ñåâåðî-çàïàäå Ðóññêîì.
13)  ñòîëè÷íîì ãîðîäå Ëèòîâñêîãî êíÿæåñòâà, Âèëüíå, ãäå áûëà äîëãî è ðåçèäåíöèÿ ìèòðîïîëèòîâ Êèåâñêèõ, Ìèõàèë Ðàãîçà ïåðâûé èç íèõ ñòàë ïèñàòü â ñâîåì òèòóëå "âñåÿ Ðîñèè" èëè "âñåÿ Ðîññèè", – êàê ýòî âèäíî èç ïîäëèííûõ àêòîâ 1590–1599 ãîäîâ. Òàê ïðîäîëæàë ïèñàòü è åãî ïðååìíèê, óíèàòñêèé ìèòðîïîëèò Èïàòèé Ïîòåé â 1600–1608 ãîäàõ. À ïðåæíèå ìèòðîïîëèòû Êèåâñêèå, áûâøèå äî Ìèõàèëà Ðàãîçû, ïèñàëè "è âñåÿ Ðóñè" èëè "âñåÿ Ðóñèè". Òàê ïèñàëè â ñâîåì òèòóëå è ìîñêîâñêèå ìèòðîïîëèòû, áûâøèå äî ó÷ðåæäåíèÿ ïàòðèàðøåñòâà â Ìîñêâå. Ïåðâûé ïàòðèàðõ ìîñêîâñêèé Èîâ ïèñàë óæå "è âñåÿ Ðîññèè'' (â 1586–1589 ãîäàõ).
14) ïðåäèñëîâèè ê "Åâàíãåëèþ ó÷èòåëüíîìó" ïàòðèàðõà Êàëëèñòà, íàïå÷àòàííîìó â 1616 ãîäó â Åâþ, êîøòîì Áîãäàíà Îãèíñêîãî, ñêàçàíî, ÷òî ðóññêèé ïåðåâîä ýòîé êíèãè – "âûäàíüåì çà äðóêó, íà âñå øèðîêèè ñëàâíàãî è ñòàðîæèòíàãî íàðîäó Ðîññèéñêîãî êðàèíû ðàçîñëàí..." .
15) Æèòåëè ãîðîäà Ðàòíà â 1614 ãîäó ïèñàëè ê ïðååìíèêó Ïîòåÿ, Èîñèôó Ðóöêîìó î íåïðèíóæäåíèè èõ ê óíèè: "îò÷å àðõèåïèñêîïå âñåãî Ðîññèéñêàãî ÿçûêà".
Íî âîçâðàòèìñÿ ê Êèåâó. Ïî âîçîáíîâëåíèè çäåñü ïðàâîñëàâíîé ìèòðîïîëèè â 1620 ãîäó, ìèòðîïîëèòû Èîâ Áîðåöêèé, Èñàèÿ Êîïèíñêèé, Ïåòð Ìîãèëà ïðîäîëæàëè ïèñàòü â òèòóëå: "è âñåÿ Ðîññèè".
Ïðèâåäó íåñêîëüêî âûðàæåíèé èç ïèñàíèé Ïåòðà Ìîãèëû:
16)  åãî ïðåäèñëîâèè ê "Àíôîëîãèîíó", èçäàííîìó 1636 ãîäà ÷èòàåì: "ñâÿòîãî âåëèêîãî Ðîññèéñêîãî êíÿçÿ Âëàäèìèðà" – "è âñåé Öåðêâè Ïðàâîñëàâíîé Ðîññèéñêîé" – "ïðåçàöíûé íàðîä Ðîññèéñêèé".
<...>
19) Ãåòìàí Áîãäàí Õìåëüíèöêèé â ñâîåì Áåëîöåðêîâñêîì óíèâåðñàëå 1648 ãîäà ïèñàë: "âàì âñåì îáùå Ìàëîðîñèÿíîì î òîì äîíîñèì, òàê è äî êîìïàíåè âîåííîé, íà ïðåäëåæàùåå ñ íèìè æå ïîëÿêàìè äåëî âîåííîå âàñ âûçûâàåì è çàîõî÷óåì. Êîìó ìèëà âåðà áëàãî÷åñòèâàÿ, îò ïîëÿêîâ íà óíåþ ïðåòâîðÿåìàÿ; êîìó ç âàñ ëþáèìà öåëîñòü îò÷èçíû íàøåé, Óêðàèíû Ìàëîðîññèéñêîé .. – î óâîëíåíþ îò áåä ëÿäñêèõ âñåãî íàðîäà Ìàëîðîññèéñêîãî" è ò. ï.
20)  çàêëþ÷åíèå ïðèâîæó îòðûâîê èç îòâåòíîãî ïèñüìà ãåòìàíó Õìåëüíèöêîìó îò Çàïîðîæñêîé Ñå÷è, ïèñàííîãî 3 ãåíâàðÿ 1654 ãîäà, ïåðåä íàñòàâøèì óæå ïðèñîåäèíåíèåì Ìàëîðîññèè ê âåëèêîé Ðîññèè. "À çàìûñë âàø, ùîá óäàòèñÿ è áóäè çî âñåì íàðîäîì Ìàëîðîññèéñêèì, ïî îáîèõ ñòîðîíàõ Äíåïðà áóäó÷èì, ïîä ïðîòåêöèþ âåëèêîäåðæàâíåéøîãî è ïðåñâåòëåéøîãî ìîíàðõà Ðîññèéñêîãî, çà ñëóøíûé áûòè ïðèçíàâàåì, è äàåìî íàøó âîéñêîâóþ âàì ïîðàäó, à áûñòå òîãî äåëà íå îñòàâëÿëè è îíîå êîí÷èëè, ÿê êó íàéëóòøîé ïîëçå îò÷èçíû íàøîé Ìàëîðîññèéñêîé…"
Ì.À.Ìàêñèìîâè÷
Ìèõàèë Àëåêñàíäðîâè÷ Ìàêñèìîâè÷ — âûäàþùèéñÿ ðóññêèé ýòíîãðàô è ëèíãâèñò. Êðóïíåéøèé, êàê è ßêîâ Ãîëîâàöêèé, èññëåäîâàòåëü ìàëîðóññêîé êóëüòóðû è ôîëüêëîðà, äðóã Ä.Â.Ãîãîëÿ, ïðÿìîé ïîòîìîê ñâÿòèòåëÿ Èîàííà Òîáîëüñêîãî è ïðåäîê áëàæåííîãî Èîàííà (Ìàêñèìîâè÷à), àðõèåïèñêîïà Ñàí-Ôðàíöèñêî.
Ì.À.Ìàêñèìîâè÷ áûë íàçíà÷åí ðåêòîðîì Ñâÿòî-Âëàäèìèðñêîãî óíèâåðñèòåòà â Êèåâå, ñîçäàííîãî ïîñëå ïîëüñêîãî âîññòàíèÿ. Êðåäî Ìàêñèìîâè÷à â þæíî- è îáùåðóññêîì âîïðîñå ìîæíî îïðåäåëèòü åãî æå ñëîâàìè: "ß ëþáëþ Êèåâ ëþáîâüþ îáùåðóññêîé è áëèæàéøåé ê íåé ëþáîâüþ ìàëîðîññèéñêîé ".
Íå î÷åíü äàâíî áûëî òîëêîâàíèå î òîì, áóäòî Êèåâñêàÿ è âñÿ çàïàäíàÿ Ðóñü íå íàçûâàëàñü Ðîññèåé äî åå ïðèñîåäèíåíèÿ ê Ðóñè âîñòî÷íîé; áóäòî è íàçâàíèå Ìàëîé Ðîññèè èëè Ìàëîðîññèè ïðèäàíî Êèåâñêîé Ðóñè óæå ïî ñîåäèíåíèè åå ñ Ðóñüþ âåëèêîé èëè Ìîñêîâñêîé. ×òîáû óíè÷òîæèòü íàâñåãäà ýòîò íåñïðàâåäëèâûé è íåðóññêèé òîëê, íàäî îáðàòèòü åãî â èñòîðè÷åñêèé âîïðîñ: êîãäà â Êèåâå è â äðóãèõ çàïàäíî-ðóññêèõ îáëàñòÿõ ñâîåíàðîäíûå èìåíà: Ðóñü, ðóññêèé íà÷àëè çàìåíÿòü, ïî ãðå÷åñêîìó ïðîèçíîøåíèþ èõ, èìåíàìè Ðîññèÿ, ðîññèéñêèé?
Îòâåò: ñ äåâÿíîñòûõ ãîäîâ XVI âåêà, â ïðàâëåíèå êîðîëÿ Æèãèìîíòà III, òî åñòü âñêîðå ïîñëå òîãî, êàê çåìëÿ Êèåâñêàÿ è âñå êíÿæåñòâî Ëèòîâñêîå áûëè ïðèñîåäèíåíû ê Ïîëüøå íà Ëþáëèíñêîì ñåéìå 1596 ãîäà.
Îñíîâàíèåì òàêîãî îòâåòà ñëóæàò òîãîâðåìåííûå àêòû ïèñüìåííûå è êíèãè, ïå÷àòàííûå â ðàçíûõ îáëàñòÿõ ðóññêèõ, ïðèñîåäèíåííûõ ê Ïîëüøå. Ïðèâåäó ñâèäåòåëüñòâà òåõ è äðóãèõ.
1) Âîò ïåðâàÿ êíèãà, íàïå÷àòàííàÿ â Êèåâå â òèïîãðàôèè Ïå÷åðñêîé ëàâðû, – ×àñîñëîâ 1617 ãîäà.  ïðåäèñëîâèè ê íåé èåðîäèàêîíà Çàõàðèÿ Êîïûñòåíêîãî ñêàçàíî: "Ñå, ïðàâîâåðíûé õðèñòèàíèíå è âñÿê áëàãîâåðíûé ÷èòàòåëþ, îò íàðî÷èòûõ ìåñò â Ðîññèè Êèéîâñêèõ, ñèðå÷ü ëàâðû Ïå÷åðñêèÿ...".
2)  ïîñëåñëîâèè ê Àíôîëîãèîíó, èçäàííîìó â 1619 ãîäó, òèïîãðàô Ïàìâî Áå-ðûíäà ãîâîðèò ÷èòàòåëþ î ëàâðå Ïå÷åðñêîé: "ñå óáî ïðèíîñèò òè... ìàòåðü òâîÿ â Ðîññèè Ìàëîé".
3)  ïîó÷åíèÿõ ñâ. Äîðîôåÿ, íàïå÷àòàííûõ â 1628 ãîäó, ëàâðñêèé íàìåñòíèê Ôèëîôåé Êàçàðåâè÷ ñ áðàòèåé ãîâîðÿò, ÷òî ñèÿ êíèãà â îáùóþ ïîëüçó "âåëèêàãî è ñëàâíàãî íàðîäà Ðîññèéñêàãî è ïðî÷èõ íàðîäîâ ïðåñëàä÷àéøàãî ÿçûêà ñëàâåíñêà".
<...>
6) À âîò åùå ñòèõ èç Âèðøåé ðåêòîðà Êèåâî-áðàòñêîé øêîëû, Êàññèàíà Ñàêîâè÷à, íà ïîãðåáåíèå ãåòìàíà Ïåòðà Êîíàøåâè÷à-Ñàãàéäà÷íîãî, íàïå÷àòàííûõ â 1622 ãîäó
"Çîñòàâèâøè òåäû íàì ñâÿòûíþ â Ðîññèè".
<...> Íî äîâîëüíî î Êèåâå; îáðàòèìñÿ ê çåìëå Ãàëèöêîé.
8) Òàì Ëüâîâñêîå áðàòñòâî â ñâîåé òèïîãðàôèè ïðåæäå âñåãî èçäàëî "ãðàììàòèêó", 1591 ãîäà, â íàñòàâëåíèå "ìíîãîèìåíèòîìó ðîññèéñêîìó ðîäó". Â íåé óïîìèíàåòñÿ î ïðèøåñòâèè ïàòðèàðõà Èåðåìèè “â ñòðàíû Ðîññèéñêèÿ” ìèòðîïîëèò Êèåâñêèé è Ãàëèöêèé Ìèõàèë (Ðàãîçà) èìåíóåòñÿ "àðõèåïèñêîïîì âñåÿ Ðîññèè".
9) Òîãî æå 1592 ãîäà Ëüâîâñêîå áðàòñòâî îáðàùàëîñü â Ìîñêâó ê öàðþ Ôåäîðó Èîàííîâè÷ó ñ ïðîñèòåëüíûìè ïîñëàíèÿìè, â êîòîðûõ èìåíóþò åãî "ñâåòëûì öàðåì Ðîññèéñêèì", âñïîìèíàþò "êíÿçÿ Âëàäèìèðà, êðåñòèâøåãî âåñü ðîññèéñêèé ðîä" è ò. ï.
10) Ìèíóÿ äðóãèå àêòû è êíèãà, íàçîâó åùå Îêòîèõ, èçäàííûé âî Ëüâîâå 1630 ãîäà; òàì ñêàçàíî â ïîñâÿùåíèè î áðàòñòâå – "â ãðàäå Ëåîíäîïîëè Ìàëûÿ Ðîññèè".
 çåìëå Âîëûíñêîé íàõîäèì òîæå.
11)  ÷èñëå êíèã, íàïå÷àòàííûõ â Îñòðîãå, èçâåñòíà "êíèãà Âàñèëèÿ Âåëèêàãî “Î ïîñòíè÷åñòâå”", èçäàííàÿ 1594 ãîäà.  åå ïðåäèñëîâèè âñòðå÷àåòñÿ òàêîå âûðàæåíèå: "âû æå, î ïðàâîñëàâíûé Ðîññèéñêèé íàðîäå".
12)  ìåñòå÷êå Ðîõìàíîâå, ïðèíàäëåæàâøåì êíÿãèíå Èðèíå Âèøíåâåöêîé, Êèðèëë Òðàíêâèëèîí-Ñòàâðîâåöêèé íàïå÷àòàë 1619 ãîäà ñâîå "Åâàíãåëèå ó÷èòåëüíîå".  îäíîì ïðåäèñëîâèè ãîâîðèò îí: "ðåâíîñòèþ ïîðåâíîâàõ î ñïàñåíèè áðàòèè ìîåé, ðîäà ìîåãî Ðîññèéñêîãî".  äðóãîì ïðåäèñëîâèè âñòðå÷àåòñÿ âûðàæåíèå: "ïî âñåé çåìëè Ðîññèéñêîé".
Åäèíñòâåííîå, ÷åãî äîáèâàþòñÿ ðóñèíñêèå äåÿòåëè Ñëîâàêèè - ïðèçíàíèÿ ñâîèõ íàöèîíàëüíûõ ïðàâ íàðàâíå ñ ñîñåäíèìè íàðîäàìè. Îíè õîðîøî ïîíèìàþò, ÷òî, ñêîðåå âñåãî, ó ðóñèíñêîãî íàðîäà íèêîãäà íå áóäåò ñîáñòâåííîãî ãîñóäàðñòâà. Ïîýòîìó ïîëíîöåííîå ðàçâèòèå ñîáñòâåííîé êóëüòóðû íåîáõîäèìî âåñòè â ðàìêàõ óæå ñóùåñòâóþùèõ ãîñóäàðñòâ, â ÷àñòíîñòè, Ñëîâàöêîé ðåñïóáëèêè. Ñëîæíî îöåíèòü, íàñêîëüêî ýòî óäàåòñÿ ðóñèíàì íà ðîäíîé çåìëå. Òàê, â ñàìîì Ïðÿøåâå òåïåðü íåò íè îäíîãî êíèæíîãî ìàãàçèíà, ãäå áû ïðîäàâàëèñü ðóñèíñêèå êíèãè. Ïîæàëóé åäèíñòâåííûìè çàìåòíûìè ãëàçó íàïîìèíàíèÿìè î êàðïàòîðóññêîì õàðàêòåðå Ïðÿøåâà îñòàþòñÿ ïàìÿòíèê Àëåêñàíäðó Äóõíîâè÷ó, ïåðåíåñåííûé ñëîâàêèçàòîðàìè íà îêðàèíó ãîðîäà, ïîêîñèâøàÿñÿ íàäïèñü «Ðóññêèé äîì» íà ñîîòâåòñòâóþùåì çäàíèè è ïî÷òè íå çàìåòíàÿ ðóññêîÿçû÷íàÿ âûâåñêà íà ðóñèíñêîì òåàòðå.
Îñòàåòñÿ òîëüêî ñîæàëåòü, ÷òî ïðîáëåìàòèêà ðóñèíñêîé íàöèîíàëüíî-êóëüòóðíîé æèçíè ìàëî èíòåðåñóåò ðîññèéñêèå äèïëîìàòè÷åñêèå ñòðóêòóðû è ðóññêèå (âåëèêîðóññêèå) îðãàíèçàöèè â Ñëîâàêèè. Ïåðâûå, âåðîÿòíî, íå õîòÿò åùå áîëåå óñóãóáëÿòü îòíîøåíèÿ ñ Óêðàèíîé, ñ÷èòàþùåé Ïðÿøåâùèíó ñâîåé âîò÷èíîé, íî ìîë÷àíèå âåëèêîðóññêîé äèàñïîðû, ê êîòîðîé ðóñèíû îòíîñÿòñÿ ñ áîëüøèì óâàæåíèåì, ïðîñòî óäèâëÿåò.
Òàêîå æå óïîòðåáëåíèå èìåí "Ðîññèÿ, Ðîññèéñêèé" áûëî òîãäà è íà ñåâåðî-çàïàäå Ðóññêîì.
13)  ñòîëè÷íîì ãîðîäå Ëèòîâñêîãî êíÿæåñòâà, Âèëüíå, ãäå áûëà äîëãî è ðåçèäåíöèÿ ìèòðîïîëèòîâ Êèåâñêèõ, Ìèõàèë Ðàãîçà ïåðâûé èç íèõ ñòàë ïèñàòü â ñâîåì òèòóëå "âñåÿ Ðîñèè" èëè "âñåÿ Ðîññèè", – êàê ýòî âèäíî èç ïîäëèííûõ àêòîâ 1590–1599 ãîäîâ. Òàê ïðîäîëæàë ïèñàòü è åãî ïðååìíèê, óíèàòñêèé ìèòðîïîëèò Èïàòèé Ïîòåé â 1600–1608 ãîäàõ. À ïðåæíèå ìèòðîïîëèòû Êèåâñêèå, áûâøèå äî Ìèõàèëà Ðàãîçû, ïèñàëè "è âñåÿ Ðóñè" èëè "âñåÿ Ðóñèè". Òàê ïèñàëè â ñâîåì òèòóëå è ìîñêîâñêèå ìèòðîïîëèòû, áûâøèå äî ó÷ðåæäåíèÿ ïàòðèàðøåñòâà â Ìîñêâå. Ïåðâûé ïàòðèàðõ ìîñêîâñêèé Èîâ ïèñàë óæå "è âñåÿ Ðîññèè'' (â 1586–1589 ãîäàõ).
14) ïðåäèñëîâèè ê "Åâàíãåëèþ ó÷èòåëüíîìó" ïàòðèàðõà Êàëëèñòà, íàïå÷àòàííîìó â 1616 ãîäó â Åâþ, êîøòîì Áîãäàíà Îãèíñêîãî, ñêàçàíî, ÷òî ðóññêèé ïåðåâîä ýòîé êíèãè – "âûäàíüåì çà äðóêó, íà âñå øèðîêèè ñëàâíàãî è ñòàðîæèòíàãî íàðîäó Ðîññèéñêîãî êðàèíû ðàçîñëàí..." .
15) Æèòåëè ãîðîäà Ðàòíà â 1614 ãîäó ïèñàëè ê ïðååìíèêó Ïîòåÿ, Èîñèôó Ðóöêîìó î íåïðèíóæäåíèè èõ ê óíèè: "îò÷å àðõèåïèñêîïå âñåãî Ðîññèéñêàãî ÿçûêà".
Íî âîçâðàòèìñÿ ê Êèåâó. Ïî âîçîáíîâëåíèè çäåñü ïðàâîñëàâíîé ìèòðîïîëèè â 1620 ãîäó, ìèòðîïîëèòû Èîâ Áîðåöêèé, Èñàèÿ Êîïèíñêèé, Ïåòð Ìîãèëà ïðîäîëæàëè ïèñàòü â òèòóëå: "è âñåÿ Ðîññèè".
Ïðèâåäó íåñêîëüêî âûðàæåíèé èç ïèñàíèé Ïåòðà Ìîãèëû:
16)  åãî ïðåäèñëîâèè ê "Àíôîëîãèîíó", èçäàííîìó 1636 ãîäà ÷èòàåì: "ñâÿòîãî âåëèêîãî Ðîññèéñêîãî êíÿçÿ Âëàäèìèðà" – "è âñåé Öåðêâè Ïðàâîñëàâíîé Ðîññèéñêîé" – "ïðåçàöíûé íàðîä Ðîññèéñêèé".
<...>
19) Ãåòìàí Áîãäàí Õìåëüíèöêèé â ñâîåì Áåëîöåðêîâñêîì óíèâåðñàëå 1648 ãîäà ïèñàë: "âàì âñåì îáùå Ìàëîðîñèÿíîì î òîì äîíîñèì, òàê è äî êîìïàíåè âîåííîé, íà ïðåäëåæàùåå ñ íèìè æå ïîëÿêàìè äåëî âîåííîå âàñ âûçûâàåì è çàîõî÷óåì. Êîìó ìèëà âåðà áëàãî÷åñòèâàÿ, îò ïîëÿêîâ íà óíåþ ïðåòâîðÿåìàÿ; êîìó ç âàñ ëþáèìà öåëîñòü îò÷èçíû íàøåé, Óêðàèíû Ìàëîðîññèéñêîé .. – î óâîëíåíþ îò áåä ëÿäñêèõ âñåãî íàðîäà Ìàëîðîññèéñêîãî" è ò. ï.
20)  çàêëþ÷åíèå ïðèâîæó îòðûâîê èç îòâåòíîãî ïèñüìà ãåòìàíó Õìåëüíèöêîìó îò Çàïîðîæñêîé Ñå÷è, ïèñàííîãî 3 ãåíâàðÿ 1654 ãîäà, ïåðåä íàñòàâøèì óæå ïðèñîåäèíåíèåì Ìàëîðîññèè ê âåëèêîé Ðîññèè. "À çàìûñë âàø, ùîá óäàòèñÿ è áóäè çî âñåì íàðîäîì Ìàëîðîññèéñêèì, ïî îáîèõ ñòîðîíàõ Äíåïðà áóäó÷èì, ïîä ïðîòåêöèþ âåëèêîäåðæàâíåéøîãî è ïðåñâåòëåéøîãî ìîíàðõà Ðîññèéñêîãî, çà ñëóøíûé áûòè ïðèçíàâàåì, è äàåìî íàøó âîéñêîâóþ âàì ïîðàäó, à áûñòå òîãî äåëà íå îñòàâëÿëè è îíîå êîí÷èëè, ÿê êó íàéëóòøîé ïîëçå îò÷èçíû íàøîé Ìàëîðîññèéñêîé…"
³äïîâ³ä³
2003.07.10 | Ãàëàãàí
Ö³êàâà òåìà :)
Ëþäè ìàëîðóñüê³, óñ³ ó Õðèñò³ ñóù³, òà é ò³ ùî âî òüì³ ÿçè÷í³é ÷è ºðåòè÷í³é äîñ³ ïðåáóâàþ÷³, àëå ç íà䳺þ íà Áîãà íàøîãî ïðîáóâàþ÷³.ß ðàá Áîæ³é Ãàëàãàí, øóêàþ÷è ïðàâäó ïðî çåìëþ íàøó Ðóñüêó, ÿêà â³ä ñâ. êîíóíãà íàøîãî Âîëîäèìèðà Õðåñò ïðèéíÿëà, òà óñ³ îñòàíí³ äåñÿòü â³ê³â òîé Õðåñò íåñëà, ÷åñíî. ç Áîæºþ ïîì³÷÷ó ²çáîðíèê ñåé ñêðîìíèé óëîæèâ ïî ñë³äàõ òÿæêèõ òðóä³â áàòüê³â íàøèõ, ñëàâíèõ ðóñ³÷³â. Ñÿ ïðàöÿ íà íàóêó øàíîâí³é ïàíÿíîíüö³ íàø³é ó ð³çíèõ íàóêàõ öâå÷îí³é òà â ºäíó ïðàâäó çàêîõàí³é Àäð³àíö³ ðàá³ Áîæî¿, íàïåðâå îçíà÷å, çàäëÿ ï³äòðèìêè ¿¿ ó ñâ³ò³ íàïîâíåíîìó ëóêàâîãî õèòðîñòÿìè, òà ëþöèïåðñüêèìè êîçíÿìè ïîïñàâàíîìó. Áà÷ó÷è ÿê ïàíÿíêà ñ³ÿ, óñ³ì ãàðíà, ïðàâäè øóêàº, à íå çíàõîäÿ÷è ¿¿, ñåðöå ¿¿ ðâåòüñÿ é äóìà òÿæêà íàëÿãàº, òà â³ä ³ìåí ïðåäê³â ñâî¿õ â³äâåðíóòèñÿ íàìóøóº. Çàäëÿ äîïîìîãè ùèðî¿, à íå êîðèñò³ ðàäè âëàñíî¿, ÿ ¿é óëîæºí³º ñ³º òèñíóâ ïîòóãè ïîêëàâøè ÷èìàëî.
À òàêîæ óñ³ì ³íøèì ëþäÿì , ÿê³ â öåé ÷àñ ³ íà öüîìó ì³ñö³ âîëåþ Áîæîþ îïèíèëèñü, íåõàé ÷èòàþòü, ²çáîðíèê ì³é ñêðîìíèé.
²òàê äðóç³ ÷èòàëüíèêè äóæå íå êëÿíèòü, íî Áîãó íàøîìó ²ñóñó Õðèñòó, çà ìåíå ìîëèòåñÿ. À ÿ â ñâîþ ÷åðãó òèõî ïîìîëþñü é çà âàøå ñïàñ³ííÿ.
ïèñàíî â ð³ê 2003 â³ä ð³çäâà ãîñïîäà íàøîãî ²ñóñà Õðèñòà, â äåíü ÷åðâíÿ ÷èñëà ÷åòâåðòîãî.
Ïàí ²ïàò³é Ãàëàãàí.
²ÇÁÎÐÍÈÊ ÃÀËÀÃÀͲÂÑÜÊÈÉ ÇÀ ÓÏÈÑÎÌ ²ÏÀÒܯÂÑÜÊÈÌ.
˳òîïèñåöü Ðóñüêèé, ç áîãîì, ïî÷èíàºìî. Îò÷å, áëàãîñëîâè!
Ïîâ³ñòü âðåì’ÿíèõ ë³ò ÷îðíîðèçöÿ Ôåäîñ³ºâîãî ìîíàñòèðÿ Ïå÷åðñüêîãî, çâ³äêè ï³øëà Ðóñüêà çåìëÿ, ³ õòî â í³é íàéïåðøèé ïî÷àâ êíÿæèòè, [³ ç ÷îãî Ðóñüêà çåìëÿ] òàêîþ ñòàëà.
Âñòóï äî “Ïîâ³ñò³ âðåì”ÿíèõ ë³ò”. (²ïàòñüêèé ñïèñîê.)
“ Öå ïîâ³ñòü âðåìåííèõ ë³ò, çâ³äêè ïîøëà çåìëÿ Ðóñüêà, õòî â Êèºâ³ ïåðøèé ïî÷àâ êíÿæèòè, i çâ³äêè Ðóñüêà çåìëÿ ïîâñòàëà. “
Âñòóï äî “Ïîâ³ñò³” (Ëàâðåíòü¿âñüêèé ñïèñîê.)
«Ðîäú ïðàâûèõú áëàãîñëîâèòüñÿ», ðå÷å ïðîðîêú, «è ñ€ìÿ èõú âú áëàãîñëîâåíèè áóäåòü».
Ñèöå óáî áûñòü ìàëúìü ïðåæå ñèõú ë€òú, ñóùþ ñàìîäðüæüöþ âüñåè Ðóñüñò€è çåìëè Âîëîäèìåðó, ñûíó Ñâÿòîñëàâëþ, âúíóêó æå Èãîðåâó, èæå è ñâÿòûèìü êðåùåíèºìü ïðîñâ€òè âñþ çåìëþ Ðóñüñêó; ïðî÷àÿ æå ºãî äîáðîä€òåëè èíäå ñúêàæåìú, íûí€ æå í€ñòü âðåìÿ, à î ñèõú ïî ðÿäó ñèöå ºñòü: ñü óáî Âîëîäèìåðú èì€ÿøå ñûíîâú 12, íå îòú ºäèíîÿ æåíû, íú îòü ðàñíú ìàòåðú èõú, âú íèõú æå áÿæå ñòàð€è Âûøåñëàâú à íî íåìü Èçÿñëàâú, òðåòèé Ñâÿòîïúëêú, èæå è óáèéñòâî ñå çúëîº èçúîáð€òú.
“ÑÊÀÇÀͲª ² ÑÒÐÀÑÒÜ ² ÏÎÕÂÀËÀ ÑÂßÒÈÌ ÌÓ×ÅÍÈÊÀÌ ÁÎÐÈÑÓ ² Ã˲ÁÓ”
íåâ³äîìèé àâòîð, ê³íåöü 11, ïî÷àòîê 12 ñòîë³òòÿ.
“ Ïàì'ÿòü ³ ïîõâàëà êíÿçåâ³ ðóñüêîìó Âîëîäèìèðó, ÿê õðåñòèâñÿ Âîëîäèìèð ³ ä³òåé ñâî¿õ îõðåñòèâ, ³ óñþ çåìëþ Ðóñüêó îä ê³íöÿ é äî ê³íöÿ, ³ ÿê õðåñòèëàñÿ áàáóíÿ Âîëîäèìèðîâà Îëüãà ðàí³øå Âîëîäèìèðà”
ßêîâ Ìí³õ, ïðèáëèçíî äðóãà ïîëîâèíà 11 ñòîë³òòÿ.
“Ïðàâäà Ðóñüêà” (11-12 ñòîë³òòÿ.)
Äóìàþ çðîçóì³ëî.
____________________________
“Ïî÷í³ìî æ, áðàòòÿ, ïîâ³ñòü îöþ
îä ñòàðîãî Âîëîäèìèðà
äî íèí³øíüîãî ²ãîðÿ 8,
êîòðèé îñÿãíóâ çàäóì êð³ïîñòþ ñâîºþ 9
³ ïîãîñòðèâ ñåðöÿ ñâîéîãî ìóæí³ñòþ,
íàïîâíèâøèñü ðàòíîãî äóõó,
íàâ³â ñâî¿ õîðîáð³ ïîëêè
íà çåìëþ Ïîëîâåöüêóþ
çà çåìëþ Ðóñüêóþ”
“Ñëîâî î ïîëêó ²ãîðåâ³ì” 12 ñòîë³òòÿ
_________________________________________________
“ÊÐÀÒÊÀß Ê²ÅÂÑÊÀß Ë€ÒÎÏÈÑÜ. ÎÒ ÍÀ×ÀËÀ ÇÅÌËÈ ÐÓÑÑÊÎÉ ÄÎ 1516 ÃÎÄÀ.”
Âîëèíñüêèé êîðîòêèé ë³òîïèñ. Íàçâà.
Äîáðå öå òàê äëÿ ð³çíîìàí³òíîñò³ ïî âåðõàõ ïðîéøëèñÿ.
___________________________________________________
Òåïåð îá³öÿíå, 16-17 ñòîë³òòÿ, äî Ïåòðà
“Çàãîðîâñüêèé çá³ðíèê” (íàâîäæó óðèâêè) äàòóºòüñÿ ïåðøîþ ïîëîâèíîþ 17 ñòîë³òòÿ.
ÏËÅÌÅÍÈ ÐÓÑÑÊÎÌÓ ÍÀÊÀÇÀͲª
Îòöû âàøè â€ðó ñâÿòóþ ëþáèëè
è ñâÿòûè öåðêâè óêðàøàëè,
Îòöû âàøè ïîñòû ñâÿòûè õðàíèëè
è áðàòîëþᳺ è ìèëîñòü øèðèëè,
Îòöû âàøè ä€ëà äîáðûè òâîðèëè
è áî泺é öåðêâè óñåðäíî ïð³ÿëè,
Îòöû âàøè âî ºðåñü íå ïðèñòóïîâàëè
è â áëàãî÷åñò³è äóøè èõ ñïàñàëè...
Î ÊÐÅÙÅÍ²È ÐÓÑÑÊÎÌ
Âîëîäèìåð âåëèê³é âàñ ó â€ðó êðåñòèë
è îò èäîëüñêîè òåìíîñòè îñâ€òèë.
À òî áîã äàðîâàë ç ìèëîñòè áëàãîè,
àáû ïðèëó÷èë âàñ äî âîëè ñâîºè,
Èæ ìåðòâûì èäîëîì ñëóæèòè ïðåñòàëè
è æèâîìó áîãó ñûíàìè çîñòàëè,
Êãäû ñ Âîñòîêó ñâÿòàÿ â€ðà âîçñ³ÿëà
è ìíîãîáîæíóþ ïðåëåñòü ïîãàñèëà
ÄÎ ÈÍÎÊÎÂ ÐÓÑÑÊÈÕ
Íàñ€íþ áîæîìó ñâÿùåííàÿ çåìëå,
íåõàé âàøà äóøà ãîñïîäà ïîäúºìëå,
Áóäüòå ãîñïîäîþ âñåñâÿòîãî äóõà,
ÿâèòåñÿ ëþäºì â€ðíàÿ óò€õà,
È ä€ëîì, è ñëîâîì áóäüòå ñîâåðøåííè,
â ìîëèòâàõ è ïîñò€ áóäüòå óêðàøåíè,
€ðó óòâåðæàéòå, öåðêâè íå çðàæàéòå
è äëÿ èì€í³ÿ äóø íå ïðîäàâàéòå.
___________________________________________
Ãåðàñèì Ñìîòðèöüêèé 1580 ð³ê
********
Âñÿêîãî ÷èíà ïðàâîñëàâíûé ÷èòàòåëþ,
ãîñïîäó áîãó áëàãîäàðåí³º âúçäàéìî ÿêî áëàãîäàòåëþ.
Ñïîäîáèë óáî íàñ, àùå è íàïîñë€äîê ë€òîì,
ïîçíàòè âîëþ ñâîþ ñú áëàãèì îòâ€òîì.
Âú ñå âðåìÿ ëþòî è ïëà÷à äîñòîéíî
óæàñàºòñÿ, ñ³º çðÿ, ñåðäöå áîãîáîéíî.
ßêèõ ìíîãî ñúïîñòàò, ÿêèõ õèùíûõ âîëêîâ,
á€ñîâñêèõ íàâàæäåí³é, ºðåòè÷åñêèõ ïîëêîâ.
Áîã æå ïîëîæè âú ñåðäöå áëàãîâ€ðíà êíÿçÿ,
äà èì ÿâèòü íàì äóøåñïàñíû ñòºçÿ.
Âîñòî÷íûÿ öåðêâå â ðóñ³íñêîì íàðîä€,
ºÿ æå ñâ€òëîñòü ñ³ÿºò âú ïîãàíñêîé íåçãîä€.
Ïðîçð€í áî ºñòü äîì ñåé îò áîãà âíà÷àë€,
î ÷îì ÷èòàé «Äî ðèìëÿí» âú 99 çà÷àë€.
Ò€õ è ïðèçâà, èõ æå ïðåäóñòàâè,
à èõ æå îïðàâäà, ñèõ è ïðîñëàâè.
Ä€éñòâóºò áî áîã, ÿêî æå ñàì â€ñòü,
ñâîè̀ì ñúçäàí³ºì óì ÷åëîâ€÷ íå ñúâ€ñòü,
Ñëîâî áî áî泺 íè â ÷îì íå ì€íèòñÿ,
ðîä ïðàâûõ âú âñåì áëàãîñëîâèòñÿ.
Ñëàâà è áîãàòúñòâî â äîìó ºãî íå îñêó䀺ò,
è ïî âðåìåííûõ áëàãàõ â€÷íûõ ñÿ íà䀺ò.
Îò áëàæåííà áî êîðåíº áëàã³é ïðîçÿáå ïëîä,
ÿêî áî áëàãîñëîâèòñÿ îò áîãà ïðàâîñëàâíûé ðîä.
Ïðåæäå áî Âåëèê³é Âëàäèìåð êðåùåí³ºì ïðîñâ€òèë,
âñþ çåìëþ ðóñêóþ áëàãîðàçó쳺ì îñâ€òèë,
È ñëàë ïîñëû èçáðàííû, äà óâ€äÿòü ÿâ€,
â êîºé öåðêâè óñòàâû êú áî泺é ñëàâ€,
Çðàçóì€þòü äîñòîéíû ñèõ ïîñë€äîâàòè
è íà ë€òà â€÷íûé ïîòîìúñòâó ïîäàòè.
Îíè, ÿêî èñêóñíè, ïðèë€æíî âíèìàëè
è, áëàãîðàçóìíî, óâ€ä€âøè, ïîñëàâøåìó äàëè.
Âúñòî÷íûÿ öåðêâå, ÿêî äüíåâè íà÷àëî,
è ä€éñòâû áîãîïîäîáíûìè èçðÿäíî ñ³ÿëî.
Çàïàäíûÿ æå öåðêâå, ÿêî íà÷àëî íîùè,
è ïîðàçóì€ëè äðåâî ïî ºãî îâîùè.
Íûí€ æå Êîíúñòàíúòèí, Îñòðîçüñêîº êíÿæà,
ºãî æå áîã ñàì èçáðà, ÿêî â€ðíà ñòðàæà
Ïðàîòåöü ñâîèõ èçâîëåí³þ ïðàâîñëàâíûÿ â€ðû,
 íåì áî ñÿ ïîêàçàëè áîæåñòâåííûÿ äàðû.
Íàì æå ïðåñëàâíî ÿâè ñÿ âñåìèðíàÿ ðàäîñòü,
âñåñâ€òëûõ ïèñàí³é íåèçãëàãîëàííàÿ ñëàäîñòü.
Âëàäèìåð áî ñâîé íàðîä êðåùåí³ºì ïðîñâ€òèë,
Êîíúñòàíúòèí æå áëàãîðàçóì³ÿ ïèñàí³ºì îñâ€òèë.
Òîãäà ìíîãîáî泺 óïðàçíèñÿ èäîëüñê³ÿ ëåñòè,
íûí€ æå ñëàâèòñÿ áîæåñòâî ºä³íîÿ âëàñòè.
ªðîñëàâ çèäàí³ºì öåðêîâíûì ʳºâ è ×åðíèãîâ óêðàñè,
Êîíúñòàíúòèí æå ºä³íó ñúáîðíóþ öåðêîâ ïèñàí³ºì âúçâûñè.
Áîëøå î ñåì íåäîóì€þ, íèæå äðúçàþ ïèñàòè,
èíè áî î ñåì ìíîæຠìîãóòü è ëó÷øå ñêàçàòè.
Ïà÷å æå ïîëüñêà êðîííèêÿ è ðóññê³é ë€òîïèñåöü
ñâ€äèòåëüñòâóþòü äîì ñåé, ÿêî ïîá€äîíîñåöü.
ßâëÿøåñÿ ïðåñëàâíî îò íà÷àëà äàæå è äî íûí€,
âèäèìûõ âðàã è íåâèäèìûõ íèçëàãàë ãðúäûí€.
€÷íûé è âñåñèëíûé áîæå âñÿêîÿ áëàãîäàòè,
ñâîèì ìèëîñåð䳺ì áëàãîâîëè íàì ñå äàòè,
Äà äîì ñåé áîãàòíî áëàãîñëîâèòñÿ íà ìíî㳺 ë€òà,
è äà íå îñêó䀺ò ñëàâà ºãî äî ñêîí÷àí³ÿ ñâ€òà,
 äåíü æå ñòðàøíûé îäåñíóþ ñåáå ñòàòè
è [çú] èçáðàííûìè ðàäîñòíûé ãëàñ óñëûøàòè.
ѳÿ ïðåäñëîâíàÿ ñêàçàí³ÿ è äâîñòðî÷íîº ñúãëàñ³º
ìíîãîãð€øíûì Ãåðàñèìîì Äàíèëîâè÷åì ñúñòàâëåíî á€.
_____________________________________________________________
“Προσφωνημα. Ïðèâ€ò ïðåîñâÿùåíúíîìó àðõ³ºïèñêîïó êèð Ìèõàéëó, ìèòðîïîëèòó ʳºâúñêîìó è Ãàëèöêîìó è âñåÿ Ðîñüñ³è.  áðàòñêîé øêîë€ ëâîâüñêîé ñúñòàâëåíûé. ªãäà æå âú ãðàä€ Ëüâî†ïåð› ïîñâÿùåíúíîì ðóêîïîëîæåí³è á€. Ãåíóàð³ÿ 17 ðîêó 1591. Bo Ëüâîâ€, â äðóêàðíè áðàòñêîé, ðîêó 1591.”
Àíîí³ì. (Ëüâ³âñüêå áðàòñòâî.)
____________________________________________________
“ Äàì³àí Íàëèâàéêî” (ç ñå𳿠ïàíåã³ðèê³â äîìó Îñòðîâñüêèõ ê³íåöü 16 ñò.)
Ëèñò òîé âú ªãèïò€ àâñîíñêè íà÷åðòàíûé,
ðóñêèì ÿçûêîì âú ñàðìàòºõ äàðîâàíûé
Áîðåöüêèì, íàääåð Àïîëüëîâè êîõàíûì
è âú Ïàðíàñúñº íà ëîíº ìóç âûõîâàíûì
_________________________________________________________
ßí Êàçèìèð Ïàøêåâè÷ (1621 ð. Ç Ëèòîâñüêîãî Ñòàòóòó.)
Ïîëñêà êâèòíåò ëàöèíîþ,
Ëèòâà êâèòíåò ðóñ÷èçíîþ:
Áåç òîé â Ïîëùº íå ïðåáóäåø,
Áåç ñåé â Ëèò⺠áëàçíîì áóäåø.
Òîé Ëàòèà ºçèê äàºò,
Òà áåç Ðóñè íå âûòðâàºò.
Âåäçü æå þæ Ðóñü, èæ òâà õâàëà
Ïî âñºì ñâºòº þæ äîéçðàëà,
Âåñåëè æ ñå òû, ðóñèíå,
Òâà ñëàâà íèêãäû íå çàãèíå.
________________________________________________________
“³ðø íà æàëîñòíèé ïîãðåá çàöíîãî ðèöåðà Ïåòðà Êîíàøåâè÷à Ñàãàéäà÷íîãî, ãåòüìàíà Âîéñêà åãî êîðîë³âñüêî¿ ìèëîñò³ Çàïîðîçüêîãî.” Êàñ³ÿí Ñàêîâè÷. (Óðèâêè)
Ïëåìÿ òî ºñò çú íàñ€íÿ îíîãî ²àôåòà,
Êîòîðûé çú Ñèìîì ïîêðûë îò÷³º ñåêðåòà.
Çà Îëåêãà, ðîññêîãî ìîíàðõè, ïëûâàëè
Âú ÷îëíàõ ïî ìîðó è íà Öàðúãðàä øòóðìîâàëè.
Èõ òî ïðîäêè çú ðîññêèì ñÿ ìîíàðõîþ êðåñòèëè
Âëàäèìåðîì, è âú â€ð€ òîé ñòàòå÷íå æèëè.
*******
Òåäû òåæ è Ðîññ³ÿ Ïåòðà Ñà[ãà]éäà÷íîãî
Ïîäàñòü ëþäºì, âú ïàìÿòêó â€êó ïîòîìíîãî,
Àáû ºãî ïîñëóãû êðâàâûè âñ€ çíàëè
È ïðåäú íàðîäû ãîäíå ºãî âñïîìèíàëè,
Æå òî ºãî âú òîì äîë€ ò€ëî ºñòü ïîêðûòî
È íà íàãðîáêó ñëîâà òà곺 âûðûòî:
«Òóò çëîæèë çàïîðîçê³é ãåòìàí ñâîè êîñòè,
Ïåòðú Êîíàøåâè÷, ðàííûé âú âîéí€, äëÿ âîëíîñòè
Îò÷èçíû. Êãäû íàíü òóðöû ìîöíî íàòèðàëè
È ïîñòð€ëîâ ñìåðòåëíûõ êèëüêà ìó çàäàëè,
Êîòîðûìè çðàíåíûé, æèâîòà äîêîíàë,
€ðû áîãó, è êðîëþ, è âîéñêó äîõîâàë,
È óìåð, áîðîíÿ÷è ìèðà îé÷èñòîãî,
Çà øòî óçû÷ ìó, òâîð÷å, íåáà â€÷èñòîãî,
ßêú ðåâíèòåëþ â€ðû áëàãî÷åñòèâîè,
 êîòîðîé áûë âûõîâàí çú ìîëîäîñòè ñâîºè.
Ðîêó òèñº÷à øåñòü ñîò äâàäåñÿò âòîðîãî,
Ïîãðåáåí âú ìîíàñòûðè áðàöòâà ʳºâñêîãî,
Íà êîòîðûé òèñÿ÷³é êèëêà îô€ðîâàë,
À æå áû òàì íàóêè ôóíäîâàíî, æàäàë».
_______________________________________________________
³ðøè ïðî â³éíó Õìåëüíèöüêîãî ð³çíèõ àâòîð³â. (óñ³ àíîí³ìè 1648-54)
* * *
Êîòîðûº ïðèøëè, Õìåëíèöêîãî àáû ïîéìàëè,
Ëå÷ ñàìè â íåâîëþ âïàëè.
Ïîèõàëè áó÷íî äî Êðèìó ðûäâàíû,
Ç ñîâ€òíèêàìè îáà ïîëñêèº ãåòìàíû,
À âîçû ñêàðáíûº êîçàêîì âåòàëè,
Àáè õóäîáó ñâîþ ïîëàòàëè,
Õîò€ëè ëÿõè ñ êîçàêîâ ñëàâó ìàòè
Àæ Áîã òîìó äîëã, êòî â쀺ò ñÿ ñìèðàòè,
Òîé âîçíåñ[å]íèí€ ñìèðåííûõ ðóñíàêîâ
À ãîðäèõ ñî ïðåñòîë íèçëîæè ïîëÿêîâ,
Áîãàòèõ òùûõ îòïóñòè äî Êðèìó
Õîò€âøèõ ðóññè íàêëîíèòè äî Ðûìó.
×òî áûñòü â ðîêó òîì æå 1648, àïð. â 24 [äåíü].
************
Àáè íå áèëà çäðàäà, ðàäèòü î ïîêîþ,
Ðîçòðîïíîñò âî çäîðîâ’ÿ ãîðäîãî ñàì âàæèòü
Ñâîº ³ ÷óæîº, ëå÷ õèòðîº çíåâàæèòü.
Ïèëüíîñòü âñÿ îäíèì ñëîâîì ìîæåò ñÿ íàçâàòè,
Æå ºñò ãåòüìàí, íå òðåáà áîëüø îïèñîâàòè.
Ïðè ³ìåíàõ ºñò ãîäíîñòü, ³ìåíà âïèñàí³
 ðåºñòð, íà ïîò[îì]íóþ õâàëó îääàí³,
Ñëàâíèì ïðîäêàì íå òðåáà á òóò îñâ³ä÷èòè,
Òîëüêî æ ïîòîìêîì òðåáà òîº îçíàéìèòè,
Æå â ðîñ³éñüêîì íàðîä³ ºñò Õìåëüíèöüêèé Áîãäàí 1,
**********
Ãåòüìàí, ïèñàð Âèãîâñüêèé ²îàí.
ijëüíîñòü Õìåëüíèöüêèõ òèì íå ïîáëóäèëà,
Æå ñÿ â ïîêîþ êðîëþ îäì³íèëà
Òàê ïî-ðèöåðñüêó Áîãäàí óñëóãóºò,
Æå çà ïîñëóãè êðîëü ºìó äàðóºò
² â ðóêè áóëàâó — çíà÷èòü çâèòÿçñòâà,
Äî ðóê ³ êîðîãîâ — çíàê ïåâíèé çâèòÿçñòâà.
Ïðåç Áîãäàíà äàë Âîéñüêó êðîëü âîëüíóñò³,
Òàê Áîãäàí êðîëþ äàë ñÿ ç ïîâîëüíóñò³,
Äàë ñÿ â ïî[ä]äáíñòâî, âîëüíîñòü âèçâîëÿºò,
Áîãäàí ïîääàíñòâî ïîâîëüíîº ìàºò —
 ðîñ³éñüêîì ðîä³ ïîëüñüêàÿ 1 áóëáâà,
******
 íàðîä³ ïîëüñüêîì ðîñ³éñüêàÿ ñëàâà.
Ãäè êðîëü Êàçèìèð ºñò â Ïîëüù³ ïàí,
 Ðóñ³ ºñò ãåòüìàí Õìåëüíèöüêèé Áîãäàí.
******
 ðóñüêîì íàðîä³, ÿê çà Âëàäèìèðà —
Òîé äâàíàäöÿòü ñèíîâ ì³ë, ëå÷ òîãî íå ìàëî
Ïîòîìñòâî, ùî Õìåëüíèöüêèõ òåïåð äîêàçàëî:
Ç ñèíîâ Âëàäèìèðîâèõ Ðîññ³ÿ óïàëà —
Ç Õìåëüíèöüêèõ çà Áîãäàíà íà íîãè ïîâñòàëà.
Î ãîðäû[õ] è ãí€âëèâû[õ] ëÿõà[õ], êàêî ãîðäîñò³þ õîò€øà Ðîñ³ºþ îáëàäàòè è ïðàâîñëà⳺ â ºðåñü íèçëîæèòè
Î ëÿõè ãîðä€ëèâûÿ,
ßðûÿ è ãí€âëèâûÿ.
Ðóñü âàñ íå áîèòñÿ —
€ðîþ ùèòèòñÿ.
********
Ãîñóäàðñòâî ñâîº ðîñïðîñòðàíèøà,
ʳºâ-ãðàä ïðåìîãëè
è íàä íèìè âîçìîãëè,
È Ðóñü íàäâîº çë€ ðàçä€ëèøà,
Ìíîãîº âðåìÿ â íåé âîöàðèøà,
È, ÿêî ñâîèìè,
îâëàñòâîâàëè âñ€ìè.
Âåëèêàÿ Ðóñü îò íèçó âçåìøå,
Ìèëîñòü Ãîñïîäíþ ïàêè ïð³ºìøå
È êð€ïêî ðàñïðîñòðå
äàæå äî ìîðÿ ïðîñòðå.
Öàðè â€ðí³è â íåé âîñ³ÿøà,
Ëÿõîì è Ëèò†ñîïðîòèâëÿøà,
Íî ìàëî óñï€õó,
íåñîãëàñíè áî áÿõó.
Íî Áîã ãîðäûíþ ìóäð€ óêðîòè,
Ìå÷ ìåæäóñîáíûé íà Ëèòâó ïóñòè,
Ìàëûìè ñìèðÿºò
è ëÿõè ïîêîðÿºò.
Ðîññü-áî Ìàëàÿ îáèæäàºìà,
Îò ëÿõà â ëþòûõ óò€ñíÿºìà,
Êî Áîãó âîçîïè,
â êðîâè ìå÷ ñâîé óòîïè.
Íà ëÿõîâ ãîðäûõ èõ Áîã âîçñòàâè,
 êð€ïîñòè ñâîºé ç€ëî ïðîñëàâè:
Ñèëí³è è êíÿçè
â ñ€íè ñìåðòíåé óãðÿçëè.
Ðîññ³ÿ ïàêè ñîâîêóïëÿºò
È âñ€ì óæàñíà âðàãîì áûâàºò:
Öàðü-áî â íåé öàðñòâóºò,
èæå â â€ð€ êðàñóºò.
Íî ʳºâ-ãðàä ìíîãîæäû ïëåíåííûé,
Îò âðàãîâ îêðåñòíûõ îïóñòîøåííûé,
Ðàäîñòíî ëèêóºò
è, ïîÿ, òîðæåñòâóºò.
Ïîìîçè, Áîæå, íàøåìó öàðþ,
Áëàãîâ€ðíîìó äíåñü ãîñóäàðþ,
Ïðîòèâíûõ ñìèðèòè
è ñëàâíî âîöàðèòè.
Î Áîæå ìîé ìèëîñòûâ³é!
âîçðè íà ïëà÷ü ìîé ðåâíèâ³é.
Ãäå á€äíèöà ºñòü òàêàÿ,
ÿê ÿ, Ðîññ³ÿ Ìàëàÿ?
Âñ€ ìàòêîþ íàçûâàþòü,
à íå âñ€ çà ìàòêó ìàþòü:
Äðóã³é õîùåò çàãóáèòè,
â ëîæö€ âîäè óòîïèòè.
Áî ÷è òðåáà ãîðøîé ìóêè,
ÿê ïîäàòè ëÿõîì ðóêè?
Äàâíî âîíè îñòðàòü çóáè,
äàâíî ìîºé èùóò çãóáè.
À âè, ä€òêè, ÿê ÷óæ³è,
ñàäèòå èõ ìí€ íà ø³è.
Îò ÿê ñêîðî âñå çàáóëè,
÷òî âèä€ëè è ÷òî ÷óëè,
ßê ïîä òèìè âîðîãàìè
ñòîãíàëà ÿ òÿæêî ç âàìè!
______________________________________________________
“Ãåëèêîí, òî ºñò Ñàä ó쀺òíîñòè ïåðâûé,
îñüì êîðåí³é âûçâîëåíûõ íàóê â ñîဠìàþ÷³é, ïðåç ïðå÷åñòí€éøîãî åãî ìèëîñòè ãîñïîäèíà îòöà êèð Ïåòðà Ìîãèëó â Ðîññ³è íîâî ôóíäîâàíûé”
Ñòåôàí Ñòðèáèëü 40 ðîêè 17 ñòîë³òòÿ.
________________________________________________________________
Çàõàð³ÿ ÊÎÏÈÑÒÅÍÑÜÊÈÉ (óðèâîê)
ÏÀ˲ÍÎIJß,
²ËÈ «ÊÍÈÃÀ ÎÁÎÐÎÍÈ» ÊÀÔÎËÈ×ÅÑÜÊί ÑÂßÒί ÀÏÎÑÒÎËÜÑÜÊί ÂÑÕÎÄÍÜβ ÖÅÐÊÂÈ ² ÑÂßÒÈÕ ÏÀÒвÀÐÕÎÂ, ² Î ÃÐÅÊÀÕ, ² Î ÐÎÑÑÎÕ ÕÐÈÑÒ²ÀͪÕ,  ËÀÑÖ² ÁÎÆÎÉ, ÇÀ ÁËÀÃÎÑËÎÂÅͲªÌ ÑÒÀÐØÈÕ, ÏÐÅÇ ÀÐÕ²ÌÀÍÄÐÈÒÀ ÇÀÕÀÐ²Þ ÊÎÏÈÑÒÅÍÑÜÊÎÃÎ ÍÀÏÈÑÀÍÀ ² Ç ÐŲDzªÞ Ó×ÈÒÅËÅÉ ÂÈÄÀÍÀ À ÏÎÄ ÐÎÇÑÓÄÎÊ ÏÎÄÄÀÍÀ ÑÂßÒÈÕ ÂÑÕÎÄÍ²Õ ÏÀÒвÀÐÕΠÐÎÊÓ ÐÎÆÄÅÑÒÂÀ ÁÎÃÀ ÑËÎÂÀ ²¯ÑÓÑÀ ÕÐÈÑÒÀ 1621-ÃÎ, ̲ÑßÖß ÍÎÅÌÂÐ²ß 26.
****
Àáè íàñ êòî çà óïîðíèõ íå âèéìàâ, îñâ³ä÷èòè â³ðó ³ ïðàâäó ñâîþ ïîâèíí³-õìè. Ó íàñ, ñòàðî¿ ïðàâîâ³ðíî¿ Ðîñ³¿, í³ìàø óïîðó, ºäíî ñòàòå÷íîñòü ä³àìåíòîâàÿ. Íå ºñò òî óïîð ïðè òàêîâîé â³ð³, êîòîðàÿ ÿê òðâàºò þæ òîìó òèñÿ÷íèé øåñòñîòèé ³ äâàäöÿòèé ñÿ ïèøåò ðîê ñòàòè, àëå òî ºñò ñòàëîñòü ³ ñòàòå÷íîñòü æèâàÿ. Æèâèìè áîâ³ì ºñòå-õìè, ãäè [â] öåðêâ³ Õðèñòîâîé ò³ëî éîãî ñâÿòîº ïîæèâàºìî ³ êðîâ éîãî ïðàâäèâå ï'ºìî.
***
________________________________________________________________
Êàçàííº ðóñüêå. (àíîí³ì, ïåð.Ïîë. 17 ñò.)
“Îä òîãî ÷àñó, ìî¿ ä³òóíüêè, íà ñâ³ò³ ÿê ëèõî, òàê ëèõî, ÿê á³äà, òàê á³äà. Êàçàâ æå ãîñïîäü ïàíùèçíó ðîáèòè, äî öåðêâè íå êàçàâ õîäèòè, â çàïóñòè ãîñïîäó í³÷îãî íå äàòè, êîð÷ìè íå ìèíóòè, çà íþþ ñÿ, ÿê çà ìàò³ð'þ, áèòè. ² ïåðåïóñòèâ íà íàñ îðäó — òàòàðå, òóðêè, æèäè ³ ò³¿ íå÷èñò³¿ ëÿõè, êòî𳿠ñòîâïè, íà êîòîðèõ ñÿ íàøà ðóñüêàÿ â³ðà ðîçïèðàºò, âêîëî ïîäãðèçëè. Îé, áîã ìÿ, ïîäãðèçëè! Ïåòðîâêó 2 ïîäãðèçëè, ñïàñîâêó 3 ïîäãðèçëè ³ ôèëèïîâêó 4. Îíî ºùå îäèí ñòîâï, òî ºñò âåëèêèé ïîñò 5, ñòî¿òü, âæî ïîäãðèçåíèé, à êîëè á éîãî äî îñòàòêà ïîäãðèçëè, òî áè íàøó óñþ áëàãîâ³ðíóþ Ðóñü ÷îðò ïîáðàâ ³ â òðàïåçó äî éîãî ìàòåð³ çàí³ñ. ×îãî íàñ, ãîñïîäè, áîðîíè.
Àì³íü.”
_____________________________________________________________
“ÑÈÍÎÏѲÑ
ÈËÈ ÊÐÀÒÊÎÅ ÑÎÁÐÀͲŠÎÒ ÐÀÇËÈ×ÍÛÕ Ë€ÒÎÏÈÑÖÅ ΠÍÀ×ÀË€ ÑËÀÂÅÍÎÐÎÑѲÉÑÊÀÃÎ ÍÀÐÎÄÀ È ÏÅÐÂÎÍÀ×ÀËÜÍÛÕ ÊÍßÇÅÕ ÁÎÃÎÑÏÀÑÀÅÌÎÃÎ ÃÐÀÄÀ ʲÅÂÀ, Î ÆÈÒ²È ÑÂßÒÀÃÎ ÁËÀÃ΀ÐÍÀÃÎ ÂÅËÈÊÀÃÎ ÊÍßÇß Ê²ÅÂÑÊÀÃÎ È ÂÑÅß ÐÎÑÑ²È ÏÅЀÉØÀÃÎ ÑÀÌÎÄÅÐÆÖÀ ÂËÀÄÈ̲ÐÀ È Î ÍÀÑË€ÄÍÈÊÀÕ ÁËÀÃÎ×ÅÑÒÈÂÛß ÄÅÐÆÀÂÛ ÅÃÎ ÐÎÑѲÉÑʲß.”
(1674 ð³ê, ïðèïèñóþòü ²íîêåíò³þ óçåëþ.)
________________________________________________________________
ÃÓÑÒÈÍÑÜÊÈÉ Ë²ÒÎÏÈÑ
ÕÐÎͲÊÀ, ÊÎÒÐÀ ÏÎ×ÈÍÀªÒÜÑß ÎÄ ÏÎÒÎÏÓ 1 ÏÅÐØÎÃΠѲÒÓ, ÑÒÎÂÏÎÒÂÎвÍÍß 2, ² ÐÎÇIJËÅÍÍß ÌΠ3, 1 ÐÎÇѲßÍÍß ËÞÄÓ 4 ÏÎ ÂÑ²É Ï²ÄÍÅÁÅÑͲÉ, ÐÎÇÏβÄÀÞ×È ßÊ ÏÐΠвÇͲ ÍÀÐÎÄÈ, ÒÀÊ ² ÏÐÎ ÏÎ×ÀÒÎÊ ÑËÎÂ'ßÍÑÜÊÎÃÎ ÐÎѲÉÑÜÊÎÃÎ ÍÀÐÎÄÓ, ² ÊÎËÈ Â²Í ÎѲ ÊȯÂ, ² ßÊ ÎÕÐÅÑÒÈ ÁËÀÃβÐÍÈÉ ÊÍßÇÜ ÂÎËÎÄÈÌÈÐ ÐÓÑÜÊÓ ÇÅÌËÞ, ² ÏÐÎ ÂÅËÈÊÅ ÊÍßƲÍÍß ÊȯÂÑÜÊÅ, ² ÏÐÎ ÃÐÅÖÜÊÈÕ ÖÀвÂ. ÑÏÈÑÀËÀÑß Ñß ÕÐÎͲÊÀ Ó ÌÀË²É ÐÎѲ¯, Ó ÌÎÍÀÑÒÈв ÑÂßÒί ÆÈÂÎÍÀ×ÀËÜÍί ÒÐÎÉÖ² ÃÓÐÒÎÆÈÒÅËÜÍÎÌÓ ÃÓÑÒÈÍÑÜÊÎÌÓ 5 ÏÐÈËÓÖÜÊÎÌÓ, ÇÀ ÁËÀÃÎÑËβÍÍßÌ ÏÐÅÂÅËÅÁÍÎÃÎ ÎÄ ÁÎÃÀ ÉÎÃÎ ÌÈËÎÑÒ² ÏÀÍÀ ÎÒÖß ÀÂÊÑÅÍÒ²ß ÉÎÀÊÈÌÎÂÈ×À, ²ÃÓÌÅÍÀ Òί Æ ÑÂßÒί ÎÁÈÒÅ˲, ÐÎÊÓ 1670-ÃΠ̲ÑßÖß ÑÅÐÏÍß 2-ÃÎ ÄÍß
Âñòóï äî Ãóñòèíñüêîãî ë³òîïèñó.
_____________________________________________________________
Ñåìåí IJÂÎÂÈ× (1762)
ÐÀÇÃÎÂÎÐ ÂÅËÈÊÎÐÎÑÑÈÈ Ñ ÌÀËÎÐÎÑÑÈÅÞ
Îò ðàññåÿíèé Ìàëîé Ðîññèåþ ñëûâó,
Èçäàâíà ñâîèìè áûëî âîæäÿìè æèâó
È íåïðèÿòåëÿì ìíîãèì ñîïðîòèâëÿëàñü,
Ñèëüíî, õðàáðî è áîäðî ñ îíûìè ñðàæàëàñü,
Ïîòîì ê ïîëüñêèì êîðîëÿì ñòàëà óæ íàäëåæàòü,
À îòòóäà îòäàëàñü äðóãèõ öàðåé èñêàòü.
____________________________________________________________
² ùå ìíîãî-ìíîãî ìåí³ íàø³ ïîïåðåäíèêè Ðóñüêè ö³êàâîãî îïîâ³äàëè, àëå ÷àñ ñïëèâàº, äåíü ìèíàº, ñîíå÷êî çàõîäèòü, ëþäèíà â ñîí âïàäàº, ì³ñÿö âñòàº, ïðî ê³í÷åíí³ñòü ë³ò íàøèõ íà ñüîìó ñâ³ò³ íàãàäóº.
Îòîæ ïîìîëèìñÿ ÷èòàëüíèêó Áîãó íàøîìó, çà òå ùî ðàä³ñòü íàóê íàì äóðóâàâ à ñåðåä íèõ íàéïåðøó óñòîð³þ. Ïàì"ÿòü íàøó ñï³ëüíó, ³ìåí òà ä³ë ìèíóâùèíè áåðåæíèöÿ.
Áëàãîñëîâè Âàñ Ãîñïîäü Áîã.
²ïàò³é Ãàëàãàí ç äîìó ãåðáà Ëæåæåê³âñüêèõ
2003.07.10 | Àíàòîë³é
Re: ÎÁ ÓÏÎÒÐÅÁËÅÍÈÈ ÍÀÇÂÀÍÈÉ "ÐÎÑÑÈß" È "ÌÀËÎÐÎÑÑÈß" Â ÇÀÏÀÄÍÎÉ ÐÓÑÈ
Çãàäàâ îäèí àíåãäîò!Êîíôåðåíö³ÿ ïðî ïð³îðèòåòè.
1. ϳäí³ìàºòüñÿ ³òà볺öü ³ êàæå - ìè ïåðø³ ñòâîðèëè áåçäðîòîâèé òåëåãðàô, Ìàðêîí³.
ϳäí³ìàºòüñÿ ðîñ³ÿíèí ³ êàæå - áðåõíÿ, íàø Ïîïîâ âæå äî òîãî ïðèéìàâ ðàä³îñèãíàëè.
2. ϳäí³ìàºòüñÿ àíã볺öü ³ êàæå - ìè ïåðø³ ñòâîðèëè ïàðîâó ìàøèíó, Äæåéìñ Óàò.
ϳäí³ìàºòüñÿ ðîñ³ÿíèí ³ êàæå - áðåõíÿ, íàø ×åðåïàíîâ âæå ¿çäèâ ïî ÷àâóíö³ íà ñâîºìó ïàðàâîçèêó.
3. ϳäí³ìàºòüñÿ ôðàíöóç ³ êàæå - à ìè ïåðø³ ñòâîðèëè áëÿ-ñòâî.
ϳäí³ìàºòüñÿ ðîñ³ÿíèí ³ êàæå - ùå íàø öàð ²âàí Ãðîçíèé êàçàâ ñâî¿ì áîÿðàì: ß âàñ áëÿ-åé íàñêâîçü â³æó. Ïðè öüîìó ³ ðåíòãåí íå çàáóäüòå íàì çàïèñàòè.
Îòàê ³ Æóêîâñüêèé - ïºðâèé ðóñê³é âîçäóõîïëàâàòºëü, ÿêèé áóâ ºâðåºì ³ â Æèòîìèð³ ïîáóäóâàâ ñâ³é ë³òàê.
Îòàê ³ Ãîãîëü ñòàâ ðóññê³ì ï³ñàòºëºì.
Îòàê ³ Ìàêñèìîâè÷.
ß âàñ áë-äåé ðîñíàöþêîâ íàñâîçü â³æó.
Àíàòîë³é
2003.07.10 | Navigator
Çàãëÿí³òü â äðóãó áåçîäíþ, íåó÷³ !!!
Îò ÿê ì³íÿëàñü íàçâà ñó÷àñíîãî Îá"ºäíàíîãî êîðîëåâñâà Âåëèêîáðèòàí³¿:1 ñòîë³òòÿ – Òðèíîãàíòè ³ Áðèãàíòè
2 ñòîë³òòÿ – Áðèòàí³ÿ Öåçàð³
3 ñòîë³òòÿ – Áðèòàí³ÿ Öåçàð³
4 ñòîë³òòÿ – Äèñåç³ñ Áðèòàí³àðóì
5 ñòîë³òòÿ – Äèñåç³ñ Áðèòàí³àðóì
6 ñòîë³òòÿ – Ñàêñîíè, Àíãëè, Áðèòàíè
7 ñòîë³òòÿ – Êåíò, Ìåðñ³ÿ, Óåññåêñ
8 ñòîë³òòÿ – Êåíò, Ìåðñ³ÿ, Óåññåêñ, Íîðòóìáð³ÿ
9 ñòîë³òòÿ – Ìåðñ³ÿ, Óåññåêñ, Íîðòóìáð³ÿ – Êåíò âçàãàë³ çíèêàº!
10ñòîë³òòÿ – Ôàéâáîãóñ, Éîðê, Ìåðñ³ÿ, Óåññåêñ
11ñòîë³òòÿ – Àíãë³ÿ
2003.08.10 | VENED
Ïðîèñõîæäåíèå Ðóñè - íîâàÿ êîíöåïöèÿ
Ïðîèñõîæäåíèå Ðóñè - íîâàÿ êîíöåïöèÿ Àëåêñàíäð ÈëüèíÅù¸ â íà÷àëå XIX â. âûäàþùèéñÿ ó÷¸íûé Ì. Êà÷åíîâñêèé ñîçäàë çíàìåíèòóþ ñêåïòè÷åñêóþ øêîëó ðîññèéñêèõ èñòîðèêîâ, êîòîðàÿ ïîäâåðãàëà ñîìíåíèþ äîñòîâåðíîñòü èçâåñòèé äðåâíåðóññêèõ ëåòîïèñåé. Âñëåäñòâèå ÷åãî èìïåðàòîð Íèêîëàé I áûë âûíóæäåí âûäàòü ñåêðåòíîå ðàñïîðÿæåíèå, çàïðåùàþùåå êðèòèêó Íåñòîðà-ëåòîïèñöà èç-çà åãî ñâÿòîñòè. Ïîñëå öàðñêîãî óêàçàíèÿ ñêåïòè÷åñêàÿ øêîëà áûëà ôàêòè÷åñêè ðàçãðîìëåíà. Íî óæå â 1875 ãîäó àêàäåìèê À. Êóíèê âûíóæäåí áûë ïðèçíàòü, ÷òî ïðè ñóùåñòâóþùåì ñîñòîÿíèè èññëåäîâàíèé â ñïîðàõ î íîðìàííñêîé ïðîáëåìå áûëî áû ðàçóìíåå ïîëíîñòüþ îòêàçàòüñÿ îò êèåâñêîé ëåòîïèñè è èçó÷àòü íà÷àëüíóþ èñòîðèþ ãîñóäàðñòâà íà Ðóñè èñêëþ÷èòåëüíî íà îñíîâå èíîñòðàííûõ èñòî÷íèêîâ.
Ëåâ Ñàïåãà
Íåäàâíî À. Íîâîñåëüöåâ íàïèñàë, ÷òî â èñòîðèè Ðóñè èìåò ìåñòî "íåíàä¸æíîñòü ëåòîïèñíîé õðîíîëîãèè ïðàêòè÷åñêè äî âðåì¸í Âëàäèìèðà è äàæå îò÷àñòè ïåðâûõ ëåò åãî ïðàâëåíèÿ. Íà ýòî íåîäíîêðàòíî îáðàùàëè âíèìàíèå èññëåäîâàòåëè, îäíàêî, èç-çà îãðàíè÷åííîñòè ïàðàëëåëüíûõ ìàòåðèàëîâ ñåðü¸çíûõ ïîïûòîê èñïðàâèòü ëåòîïèñíóþ õðîíîëîãèþ, ïî ñóòè äåëà, íå áûëî." Íî äåëî íå òîëüêî â õðîíîëîãèè, íî è â ñîäåðæàíèè ñàìèõ ëåòîïèñåé. Ïîýòîìó ïîïûòàåìñÿ âîññîçäàòü íà÷àëüíûé ïåðèîä ðóññêîé èñòîðèè, îñíîâûâàÿñü íà äàííûõ àðõåîëîãèè, àíòðîïîëîãèè, ëèíãâèñòèêè è íà ñâåäåíèÿõ èíîñòðàííûõ èñòî÷íèêîâ. Íåëüçÿ, êîíå÷íî, ïîëíîñòüþ îòáðàñûâàòü "Ïîâåñòü âðåìåííûõ ëåò", íî îíà, íà íàø âçãëÿä, íà÷àëà ñêëàäûâàòüñÿ äîâîëüíî ïîçäíî - â XIV âåêå, õîòÿ Ïåðâàÿ Íîâãîðîäñêàÿ ëåòîïèñü ñòàðøåãî èçâîäà ñîäåðæèò ïî÷òè áåç èçìåíåíèé çíà÷èòåëüíûé êóñîê áîëåå äðåâíåé êèåâñêîé ëåòîïèñè. Ïî íàøåìó ìíåíèþ, "Ïîâåñòü âðåìåííûõ ëåò" ñîçäàâàëàñü â Íîâãîðîäå ïîýòàïíî: â ñåðåäèíå XIV âåêà íåèçâåñòíûé àâòîð íàïèñàë "Ðóñêèé ëåòîïèñåö", ïîòîì, â ñåðåäèíå XV ñòîëåòèÿ, êíèæíèê-ñåðá Ïàõîìèé Ëîãîôåò - "Ðóñêèé âðåìåííèê", äàëåå â êîíöå âåêà ãóìàíèñò-óíèàò Äìèòðèé Òðàõàíèîò - "Ñîôèåâñêèé âðåìåííèê", à â êîíöå XVI âåêà óæå â ÂÊË ïîýò-àðèàíèí Àíäðåé Ðèìøà (áåðåñòååö ïî ðîæäåíèþ) íàïèñàë ïî çàêàçó êàíöëåðà Ëüâà Ñàïåãè Ðàäçèâèëëîâñêóþ ëåòîïèñü. Áîëåå ïîäðîáíî îá ýòîì íàïèñàíî â ìîåé áîëüøîé ñòàòüå, êîòîðàÿ óæå áîëåå ãîäà ëåæèò â ðåäàêöèè èçâåñòíîãî èñòîðè÷åñêîãî æóðíàëà.  ïîëüçó áîëåå ïîçäíåãî è íîâãîðîäñêîãî ïðîèñõîæäåíèÿ "Ïîâåñòè âðåìåííûõ ëåò" ñâèäåòåëüñòâóåò òîò ôàêò, ÷òî â íåé íå îòðàæåíî òàêîå âàæíåéøåå ñîáûòèå, êàê êðåùåíèå Ðóñè â ñåðåäèíå IX âåêà ïðè êîíñòàíòèíîïîëüñêèõ ïàòðèàðõàõ Ôîòèè è Èãíàòèè.
Âíà÷àëå íàì ïðåäñòîèò îòâåòèòü íà îäèí âåñüìà ñëîæíûé âîïðîñ: ÷òî òàêîå "ðóñü" è ãäå íàõîäèòñÿ Ðóñêàÿ çåìëÿ? Êðóïíåéøèé ðîññèéñêèé èñòîðèê è àðõåîëîã Â. Ñåäîâ ïèøåò: "Ïðîèñõîæäåíèå ýòíîíèìà ðîñü-ðóñü îñòà¸òñÿ íåâûÿñíåííûì, îäíàêî, íåñîìíåííî, ÷òî îí íå ñëàâÿíñêèé. Âñå íàçâàíèÿ âîñòî÷íîñëàâÿíñêèõ ïëåì¸í èìåþò ñëàâÿíñêèå ôîðìàòû: -è÷è (êðèâè÷è, äðåãîâè÷è, ðàäèìè÷è, âÿòè÷è, óëè÷è) èëè -àíå, -ÿíå (ïîëÿíå, äðåâëÿíå, âîëûíÿíå). Òþðêñêèì ÿçûêàì íå ñâîéñòâåííî íà÷àëüíîå "ð", ïîýòîìó òþðêñêîå ïðîèñõîæäåíèå ýòíîíèìà ðîñü-ðóñü íåâåðîÿòíî (ýòíîíèì ðóññêèé â òþðêñêèõ ÿçûêàõ ïðèîáð¸ë ôîðìó îðîñ-óðóñ). Îñòà¸òñÿ ïðåäëîæèòü èðàíñêîå íà÷àëî ðàññìàòðèâàåìîãî ïëåìåííîãî èìåíè."
ßðîñëàâ ñ Ìñòèñëàâîì îòâîåâûâàþò ó ïîëÿêîâ ×åðâåíüñêèå ãîðîäà. Ìèíèàòþðà èç Ðàäçèâèëëîâñêîé ëåòîïèñè.
Îäíàêî, íåëüçÿ îòáðàñûâàòü è êåëüòñêîå íà÷àëî.  âèçàíòèéñêîé "Õðîíèêå" Àìîðòàëà ïðÿìî ãîâîðèòñÿ, ÷òî ðóñü ïðîèñõîäèò îò ðîäà ôðàíêîâ. Âèçàíòèéñêèå õðîíèñòû Ñêèëèöÿ è Êåäðèí ñîîáùàþò, ÷òî ðóñû - êåëüòñêîãî ïðîèñõîæäåíèÿ. Êñòàòè, íàçâàíèå ãîðîäà Êîáðèí î÷åíü õîðîøî îáúÿñíÿåòñÿ ñ ïîìîùüþ êåëüòñêîãî ÿçûêà: ñëîâî "êîáð" ïåðåâîäèòñÿ êàê "óêðåïë¸ííûé ãîðîä, êðåïîñòü". Ïî-êåëüòñêè "ðóñ" - îçåðî. Êàê ìû óâèäèì íèæå, ïåðâûå ðóñû ñåëèëèñü ïî áåðåãàì îç¸ð - Ëàäîæñêîãî, ×óäñêîãî, Áåëîãî, Èëüìåíü, òàèíñòâåííûõ Ñàðìàòñêîãî, Ðóñêîãî, Èâàíîâñêîãî è ò.ä.
Î ïåðâûõ ðóñàõ ìû ñ óâåðåííîñòüþ ìîæåì òîëüêî ñêàçàòü, ÷òî ýòî áûëè æåñòîêèå ïèðàòû-êóïöû (ïî íàó÷íîìó - äðóæèííî-êóïå÷åñêàÿ êîðïîðàöèÿ). Àðàáñêèå èñòî÷íèêè IX-X âåêîâ ìíîãî ãîâîðÿò î çíàìåíèòîì Ðóñêîì îñòðîâå: "×òî æå êàñàåòñÿ àð-Ðóñèéè, òî îíà íàõîäèòñÿ íà îñòðîâå, îêðóæåííîì îçåðîì. Îñòðîâ, íà êîòîðîì îíè (ðóñû) æèâóò, ïðîòÿæ¸ííîñòüþ â òðè äíÿ ïóòè, ïîêðûò ëåñàìè è áîëîòàìè, íåçäîðîâ è ñûð äî òîãî, ÷òî ñòîèò òîëüêî ÷åëîâåêó ñòóïèòü íîãîé íà çåìëþ, êàê ïîñëåäíÿÿ òðÿñ¸òñÿ èç-çà îáèëèÿ â íåé âëàãè. Ó íèõ åñòü öàðü, íàçûâàåìûé õàêàí ðóñîâ. Îíè íàïàäàþò íà ñëàâÿí, ïîäúåçæàþò ê íèì íà êîðàáëÿõ, âûñàæèâàþòñÿ, çàáèðàþò èõ â ïëåí, âåçóò â Õàçàðèþ è òàì ïðîäàþò. Îíè íå èìåþò ïàøåí, à ïèòàþòñÿ ëèøü òåì, ÷òî ïðèâîçÿò èç çåìëè ñëàâÿí."
Ó÷¸íûå äî ñèõ ïîð ñïîðÿò, ãäå íàõîäèòñÿ îñòðîâ ðóñîâ, ðàñïîëàãàÿ åãî òî íà Òàìàíè, òî íà Áàëòèêå, òî âîçëå Ðîñòîâà Âåëèêîãî è ò.ä. Íà íàø âçãëÿä, îñòðîâ ðóñîâ íàõîäèëñÿ â ðàéîíå âåðõíåãî è ñðåäíåãî òå÷åíèÿ Îêè. Åù¸ ñðåäíåâåêîâûå ãåîãðàôû ïèñàëè î Áåëîì îçåðå, èç êîòîðîãî âûòåêàëè Îêà, Äíåïð è Äîí. Âïîëíå âîçìîæíî, ÷òî ïîñðåäè îçåðà è íàõîäèëñÿ îñòðîâ. Òàê, Ñèãèçìóíä Ãåðáåðøòåéí, àâñòðèéñêèé äèïëîìàò, ïóòåøåñòâåííèê è ó÷¸íûé XVI âåêà, âî âðåìÿ ñâîåãî ïîñåùåíèÿ Ìîñêîâèè âûÿñíèë, ÷òî Äîí-Òàíàèñ äåéñòâèòåëüíî âûòåêàåò èç îçåðà Èâàíîâñêîãî. Õîðîøî ïîäõîäèò äëÿ îñòðîâà ðóñîâ áîëîòèñòàÿ Ìåùåðà. Òàì è ñåé÷àñ ïðîòîêè Îêè îáðàçóþò çíà÷èòåëüíûå îñòðîâà. Äðóãîé âàðèàíò: ðåêè Ìîñêâà, Íàðà è Îêà îáðàçóþò ïî÷òè çàìêíóòîå âîäíîå ïðîñòðàíñòâî. Îòìåòèì, ÷òî íåêîòîðûå àðàáñêèå èñòî÷íèêè ãîâîðÿò î Ðóñêîì ïîëóîñòðîâå. Òî, ÷òî ðóñû æèëè íà Îêå, ïîäòâåðæäàåò è àðàáñêèé ãåîãðàô Õóäóä-àë-àëàì: "Åñòü åù¸ ðå÷êà Ðóñ, âûòåêàþùàÿ èç ñòðàíû ñëàâÿí, êîòîðàÿ òå÷¸ò íà Âîñòîê, ïîêà íå ïðèõîäèò â êðàé ðóñîâ. Ïîòîì îíà ïðîõîäèò ïî êðàÿì Óðòàá, Ñàëàá, Êóéàôà, êîòîðûå ÿâëÿþòñÿ ãîðîäàìè ðóñîâ è ïî êðàþ êèï÷àêîâ, ïîòîì ïîâîðà÷èâàåòñÿ è âïàäàåò â ðå÷êó Èòèëü." Èòèëü - ýòî Âîëãà, òîãäà ïî÷òè î÷åâèäíî, ÷òî ðåêîé Ðóñ ÿâëÿåòñÿ Îêà. Ïîõîæå, ÷òî ïåðâûé ãîðîä ñ íàçâàíèåì Êèåâ (Êóéàôà) âîçíèê íà Îêå. Âñêîðå ìåñòíàÿ Ðóñü ïîä äàâëåíèåì õàçàð â êîíöå IX - íà÷àëå X âåêà ïåðåìåñòèëàñü íà Çàïàä â âåðõîâüÿ Îêè è Äåñíû, è â Ñðåäíåå Ïîäíåïðîâüå, ïåðåíîñÿ íàçâàíèÿ ãîðîäîâ è ðåê. Óêðàèíñêèé ÿçûêîâåä À. Ñòðèæàê îáíàðóæèë óäèâèòåëüíûå ñîâïàäåíèÿ íàçâàíèé ðåê è íàñåë¸ííûõ ïóíêòîâ Êèåâùèíû è Ðÿçàíùèíû.
Ñòîèò îáðàòèòü âíèìàíèå è íà Áèàðìèþ - ìåæäóðå÷üå Âÿòêè è Êàìû. Ïîëüñêî-ëèòîâñêèé õðîíèñò Ìàöåé Ñòðûéêîâñêèé ïèñàë, ÷òî âÿò÷àíå (âÿòè÷è) æèëè íàä ðåêîé Âîëãîé è Âÿòêîé. Âåëèêèé ÷åøñêèé ñëàâèñò Ë. Íèäåðëå òîæå çàèíòåðåñîâàëñÿ ýòèì ðåãèîíîì: "Áèàðìèÿ, çåìëÿ, èçâåñòíàÿ ñâîåé òîðãîâëåé è äîðîãèìè ìåòàëëàìè (ãëàâíûì îáðàçîì, ñåðåáðîì) è ðàñïîëîæåííàÿ íà òåððèòîðèè, ïîêðûòîé áîëüøîé âîäíîé ñåòüþ, îáðàçóåìîé ðåêàìè Âû÷åãäîé, Ïå÷îðîé, Êàìîé è Âÿòêîé ñ öåíòðîì íà Êàìå è å¸ ïðèòîêàõ. Çäåñü, óæå íà÷èíàÿ ñ ýïîõè áðîíçû, íàõîäèëñÿ êðóïíûé öåíòð, ñâÿçàííûé â êóëüòóðíîì îòíîøåíèè ñ öåíòðàëüíîé ÷àñòüþ Âîñòî÷íîé Åâðîïû, òàê è ñ Óðàëîì è öåíòðàëüíîé Ñèáèðüþ." Èíòåðåñíî, ÷òî â êëàäå íà äàë¸êîì áàëòèéñêîì îñòðîâå Ðþãåí íàøëè îáëîìîê ïåðìñêîãî áðàñëåòà "ãëàçîâñêîãî" òèïà.  Áèàðìèè îáíàðóæåíî ñâûøå ñòà êëàäîâ ñàñàíèäñêîãî ñåðåáðà, êîòîðîå ïîïàëî òóäà íå ðàíåå IX âåêà.
Îñòðîâ Ðþãåí
Êóïöû-ðóñû ñêóïàëè ïî äåø¸âûì öåíàì â Ïðèêàñïèè è Õîðåçìå âûøåäøóþ èç óïîòðåáëåíèÿ ñ êðóøåíèåì Ñàñàíèäñêîãî (ïåðñèäñêîãî) ãîñóäàðñòâà ñåðåáðÿíóþ ïîñóäó. Íå èñêëþ÷åíî, ÷òî â Áèàðìèè íàõîäèëàñü îäíà èç ìíîãî÷èñëåííûõ êîëîíèé ðóñîâ. Îòêóäà îíè âûâîçèëè ìåõà è öâåòíûå ìåòàëëû íà îñòðîâ ðóñîâ.
Àðàáñêèå èñòî÷íèêè ñîîáùàþò, ÷òî ðóñû óáèâàëè ëþáîãî ÷óæåñòðàíöà, ïûòàâøåãîñÿ ïðîíèêíóòü íà èõ îñòðîâ. Òàêèìè æå æåñòîêèìè ïèðàòàìè è èçâåñòíûìè ìîðåïëàâàòåëÿìè áûëè æèòåëè îñòðîâà Ðþãåí, êîòîðûõ íàçûâàëè ðóãàìè èëè ðóòåíàìè. Âèçàíòèéñêèé èìïåðàòîð Êîíñòàíòèí Áàãðÿíîðîäíûé çíàë Ðóñü "áëèæíèþ" è "äàëüíèþ", à åãî ñîâðåìåííèê Èîñèïïîí ïîìåùàë íà áåðåãó Îêåàíà "Ðóñè è Ñàêñèíè è Àíãëèñè". Öåëûé ðÿä äîêóìåíòîâ ïîçâîëÿåò ëîêàëèçîâàòü ýòó "Ðóñü" èìåííî íà âàðÿæñêîì Ïîìîðüå.
×åøñêèé àðàáèñò É. Õðáåê îòìå÷àåò, ÷òî æèòåëè Ðþãåíà îáîçíà÷åíû èìåíåì "Rusci" ïîä 969 ã. â Ìàãäåáóðãñêèõ àííàëàõ.
Î "òð¸õ ãðóïïàõ Ðóñè" ìíîãî ïèñàëè àðàáñêèå ïóòåøåñòâåííèêè è ãåîãðàôû â Õ âåêå. É. Õðáåê ñ÷èòàåò, ÷òî ïåðâàÿ ãðóïïà - "Êóéÿáà" - ýòî Êèåâ, âòîðàÿ - "Ñëàâèÿ" - Íîâãîðîä, à òðåòüþ - "Àðòàíèþ" - îí îòîæäåñòâëÿë ñ Ðþãåíîì, ãëàâíûì ãîðîäîì êîòîðîãî ÿâëÿëàñü Àðêîíà. Åãî ïîääåðæàë ðîññèéñêèé èñòîðèê Â. Âèëèíáàõîâ. Íî ñëîâî "Àðòàíèÿ" ëåãêî îáúÿñíèòü ñ ïîìîùüþ êåëüòñêîãî ÿçûêà: "àð" ïåðåâîäèòñÿ êàê "íà", à "Òàí" - øèðîêîèçâåñòíîå íàçâàíèå ðåêè Äîí. Ñëåäîâàòåëüíî, Àðòàíèÿ - ýòî îáúåäèíåíèå âÿòè÷åé è ñåâåðÿí, êîòîðîå îõâàòûâàëî è âåðõîâüÿ Äîíà. Ë. Íèäåðëå òàêæå ñ÷èòàë, ÷òî Àðòàíèÿ - ýòî îáúåäèíåíèå ñëàâÿí íà Îêå è îòìå÷àë: "Î òîì, ÷òî íà Îêå äî Õ âåêà îáðàçîâàëñÿ ñèëüíûé öåíòð â Ðÿçàíè, ÿ ñóæó íà îñíîâàíèè èçâåñòèé ñîâðåìåííûõ àðàáñêèõ èñòî÷íèêîâ î ñëàâÿíñêîì ãîðîäå Arsa, Arsania, â êîòîðîì ÿ òåïåðü óñìàòðèâàþ Ðÿçàíü[...] Ìàñóäè óïîìèíàåò, ÷òî áåðåãà Äîíà èçäàâíà çàñåëåíû ìíîãî÷èñëåííûìè ñëàâÿíñêèìè íàðîäàìè, à îäíîâðåìåííî ñ íèì Èáí-Ôàäëàí â 922 ãîäó óêàçûâàåò, ÷òî îíè îáèòàþò íå òîëüêî òàì, íî è çà Äîíîì." Àêàäåìèê Ã. Ëèòàâðèí â
Äðóèäû ñðåçàþò ñâÿùåííîå ðàñòåíèå îìåëó.
Êàìåííàÿ ãîëîâà êåëüòñêîãî áîæåñòâà èç Êîðáðèäæà (Àíãëèÿ).
ñâîåé ïîñëåäíåé êíèãå "Âèçàíòèÿ, Áîëãàðèÿ, Äðåâíÿÿ Ðóñü" îòìå÷àåò, ÷òî ðàííèå êëàäû àðàáñêèõ ìîíåò êîíöåíòðèðóþòñÿ â Ëåâîáåðåæüå Ñðåäíåãî Äíåïðà (òåððèòîðèÿ ñåâåðÿí) è ïî Îêå (âÿòè÷è). "Âèäèìî, çäåñü, îñîáåííî íà Îêå, - ìàãèñòðàëè, ñîåäèíèâøåé Äîí è áàññåéí ׸ðíîãî è Êàñïèéñêîãî ìîðåé ñ Âåðõíèì Ïîâîëæüåì è Ñêàíäèíàâèåé - ñîñðåäîòà÷èâàþòñÿ ðàííèå ýêîíîìè÷åñêèå è ïîëèòè÷åñêèå èíòåðåñû ðóñè, Õàçàðèè è ñëàâÿí." Îòìåòèì, ÷òî â Ðÿçàíñêîé îáëàñòè íàéäåíà ÷åòâåðòü âñåõ àðàáñêèõ äèðõåìîâ, îáíàðóæåííûõ íà ïðîñòîðàõ ÑÍÃ. Â. Ñåäîâ ïèøåò: "Ïëåìåíà âîëûíöåâñêîé è ðàçâèâøåéñÿ èç íå¸ ðîìåíñêîé, áîðøåâñêîé è îêñêîé êóëüòóð çàñåëèëè îáøèðíóþ òåððèòîðèþ - ëåñîñòåïíûå è îò÷àñòè ëåñíûå çåìëè ëåâîáåðåæüÿ Äíåïðà, âåðõíåå òå÷åíèå Îêè è Âîðîíåæñêîå Ïîäîíüå. Îíè ñòàëè îñíîâîé áóäóùèõ þæíî-âåëèêîðóñîâ. Ñëàâÿíå ýòîé ïëåìåííîé ãðóïïû, êàê ìîæíî ñóäèòü ïî "Áàâàðñêîé õðîíèêå" IX âåêà, íàçûâàëèñü ðóñàìè è áûëè äîñòàòî÷íî õîðîøî èçâåñòíû â Áàâàðèè è ýòî áûëè íå ñêàíäèíàâû.  30-õ ãã. IX âåêà ðóñû, â ïðîòèâîâåñ Õàçàðñêîìó êàãàíàòó, ñîçäàëè ñâî¸ ðàííåãîñóäàðñòâåííîå îáðàçîâàíèå - Ðóññêèé êàãàíàò. Õàçàðèÿ, äëÿ óêðåïëåíèÿ ñâîèõ ðóáåæåé, âûíóæäåíà áûëà ïðèãëàñèòü èíæåíåðîâ èç Âèçàíòèè, êîòîðûå íà ñëàâÿíî-õàçàðñêîì ïîãðàíè÷üå âûñòðîèëè ñåìü êàìåííûõ êðåïîñòåé è åù¸ íåñêîëüêî ïóíêòîâ äîïîëíèòåëüíî óêðåïèëè êàìåííûìè ôîðòèôèêàöèÿìè. Âèçàíòèéñêèå èñòî÷íèêè ðàññêàçûâàþò î âîåííûõ ïîõîäàõ ðóñîâ íà âèçàíòèéñêèå ãîðîäà."
Öåíòðîì Ðóñêîãî (Ðÿçàíñêîãî) êàãàíàòà áûë, íàâåðíîå, Ïåðåñëàâ Ðóñêèé (Ðÿçàíñêèé). Ïîïûòàåìñÿ îáúÿñíèòü íàçâàíèå ýòîãî ãîðîäà.  ñêàíäèíàâñêîé "Ñàãå îá Èíãëèíãàõ" ÷èòàåì: "Çåìëþ â Àçèè ê âîñòîêó îò ðåêè Òàíàêåâèëü [Äîí. - À.È.] íàçûâàëè Àñãàðä.  Àñãàðäå æèë õ¸âäèíã (ïðàâèòåëü) ïî èìåíè Îäèí [...] Îäèí áûë âåëèêèé âîèí è ìíîãî ñòðàíñòâîâàë ïî ñâåòó. Îí ïîêîðèë ìíîãèå ñòðàíû. Îäèí áûë òàê óäà÷ëèâ â áîþ, ÷òî îí èç âñÿêîé áèòâû âûõîäèë ïîáåäèòåëåì. È òàê ïîëó÷èëîñü, ÷òî ëþäè ñòàëè âåðèòü, áóäòî â åãî âëàñòè îäåðæàòü ïîáåäó â ëþáîé áèòâå [...]" Çäåñü óìåñòíî âûñêàçàòü ãèïîòåçó, ÷òî ñëàâÿí âûâåë èç ïðàðîäèíû - Ïîäîíüÿ-Ïîî÷üÿ ëåãåíäàðíûé êíÿçü Ñëàâ, êîòîðûé, êàê è Îäèí, áûë îáîæåñòâë¸í. Òîãäà ñòàíîâèòñÿ ïîíÿòåí ñìûñë ñëîâ "ñëàâèòü", "ñëàâà", "ñëàâÿíå" è ò.ä. Íàõîäÿò îáúÿñíåíèÿ è òèòóëüíûå ïðîçâàíèÿ, êîòîðûå ïðè æèçíè ïîëó÷àëè ñëàâÿíñêèå êíÿçüÿ: Èçÿñëàâ - áëàãîðîäíûé êíÿçü, ßðîñëàâ - ñîëíå÷íûé (áîãîïîäîáíûé) êíÿçü, Ñâÿòîñëàâ - ñâÿòîé (áëàãî÷åñòèâûé) êíÿçü, Ìñòèñëàâ - ãðîçíûé êíÿçü, Ñóäèñëàâ - ñóäèìûé êíÿçü è ò.ä. Òîãäà, ïî íàøåé âåðñèè, "Ïåðåñëàâ" îçíà÷àåò ãëàâíûé êíÿçü. Ñëåäîâàòåëüíî, Ïåðåñëàâ Ðÿçàíñêèé - ðåçèäåíöèÿ âåëèêîãî êíÿçÿ è ïåðâàÿ ñòîëèöà Ðóñè.
Ðîññèéñêèé èñòîðèê Â. Ïåòðóõèí â êíèãå "Íà÷àëî ýòíîêóëüòóðíîé èñòîðè Ðóñè IX-XI âåêîâ" ïèøåò: " 60-å ãîäû IX âåêà íàáëþäàåòñÿ îïðåäåë¸ííàÿ àêòèâèçàöèÿ âîñòî÷íîé òîðãîâëè - óñèëèâàåòñÿ ïðèòîê âîñòî÷íîãî ñåðåáðà â Âîñòî÷íóþ Åâðîïó è Ñêàíäèíàâèþ [...]" Âñïîìíèì, ÷òî ýòî âðåìÿ íàèâûñøåãî
Âîññòàíîâëåííûé îáëèê Ñòàðîé Ðÿçàíè ïî ìàòåðèàëàì ðàñêîïîê. Íà ïåðåäíåì ïëàíå - Ñïàññêèé ñîáîð.
ðàñöâåòà ïåðâîãî ðóñêîãî ãîñóäàðñòâà ñî ñòîëèöåé â Ïåðåñëàâå: ïîõîä íà Êîíñòàíòèíîïîëü, ïåðâîå êðåùåíèå Ðóñè è ò.ä. Íèêîíîâñêàÿ ëåòîïèñü ñîîáùàåò, ÷òî â 865 ãîäó êíÿçü Àñêîëüä çàõâàòûâàåò Ïîëîöê.
Âèçàíòèÿ, êîíå÷íî, íå ìîãëà ñïîêîéíî ñìîòðåòü íà ðîñò ìîãóùåñòâà Ðóñè. Êîãäà íîðìàí (?) Ðþðèê çàõâàòèë Íîâãîðîä, òî íå ñëó÷àéíî îí îâëàäåâàåò è Ëàäîãîé, Èçáîðñêîì, Áåëûì îçåðîì, Ïîëîöêîì, Ðîñòîâîì - ýòèì îí êîíòðîëèðóåò òîðãîâûå ïóòè ðóñîâ â Áàëòèêó. Àìåðèêàíñêèé íóìèçìàò Ò. Íóíàí ïîêàçàë, ÷òî â ïîñëåäíåé ÷åòâåðòè IX âåêà ïðèòîê ìîíåò â Âîñòî÷íóþ Åâðîïó ðåçêî ñîêðàùàåòñÿ, íàñòóïàåò ïåðâûé êðèçèñ â ïîñòóïëåíèè âîñòî÷íîãî ñåðåáðà. Òîãäà æå, ïî-âèäèìîìó, õàçàðû ïåðåðåçàþò ðóñàì òîðãîâûå ïóòè ïî Âîëãå è Äîíó â Áàãäàä. Âîçìîæíî, ÷òî ýòî áûëà ñîâìåñòíàÿ àíòèðóñêàÿ àêöèÿ, ñïëàíèðîâàííàÿ Âèçàíòèåé.
Òîãäà ðóñêèé êíÿçü Àñêîëüä âûíóæäåí áûë çàõâàòèòü íåáîëüøóþ êðåïîñòü Ñàìâàòàñ íà Äíåïðå, íàçâàâ å¸ Êèåâîì â ÷åñòü ìèëîé ñåðäöó Êóéàôû.  Êèåâ, ëåæàùèé âäàëè îò Õàçàðèè è íà íîâûõ òîðãîâûõ ïóòÿõ, ïåðåíîñèòñÿ ñòîëèöà Ðóñè-Àðòàíèè, à Ïåðåñëàâ Ðóñêèé îñòà¸òñÿ ðåëèãèîçíûì öåíòðîì. Îòìåòèì, ÷òî â Êèåâå ïåðâûå êëàäû ñåðåáðÿíûõ äèðõåìîâ ïîÿâëÿþòñÿ ëèøü â íà÷àëå Õ âåêà. Êàê ðàç â òî âðåìÿ ïîòîê ìîíåòíîãî ñåðåáðà â Âîñòî÷íóþ Åâðîïó âîçîáíîâëÿåòñÿ, íî íå ÷åðåç Õàçàðèþ, à â îáõîä êàãàíàòà - ÷åðåç Âîëæñêóþ Áîëãàðèþ, Áèàðìèþ è äåðæàâó Ñàìàíèäîâ.  êëàäàõ Õ ñòîëåòèÿ ïðåîáëàäàþò ìîíåòû àðàáî-ïåðñèäñêîãî ãîñóäàðñòâà Ñàìàíèäîâ - ìîãóùåñòâåííîé òîãäà äåðæàâû ñî ñòîëèöåé â Áóõàðå.
Ðóñû âûíóæäåíû ïðîêëàäûâàòü íîâûå òîðãîâûå ïóòè: Ïðèïÿòü-ßñåëüäà-Ùàðà-Íåìàí-Áàëòèêà; Ïðèïÿòü-ßñåëüäà-Ëåñíàÿ(Íàðåâ)-Áóã-Âèñëà. Äàííûå àðõåîëîãèè ñâèäåòåëüñòâóþò, ÷òî Ïðèïÿòñêî-Áóãñêèé òîðãîâûé ïóòü ñòàë ôóíêöèîíèðîâàòü ñ êîíöà IX âåêà.  ðåçóëüòàòå ýòîãî ïîòîê âîñòî÷íûõ ìîíåò âîçîáíîâëÿåòñÿ â íà÷àëå Õ âåêà. Êóïöû-ðóñû ïî ïîñëåäíåìó ïóòè íåïîñðåäñòâåííî âûõîäÿò â Çàïàäíóþ Åâðîïó: Êðàêîâ è Ïðàãó. Òàê, àðàáñêèé ïóòåøåñòâåííèê Èáðàãèì Èáí ßêóá, ïîáûâàâøèé â 70-å ãîäû Õ âåêà â Ïðàãå ïèñàë, ÷òî òóäà ÷åðåç Êðàêîâ ïðèáûâàþò ñî ñâîèìè òîâàðàìè ðóñû è ñëàâÿíå.
Òàêèì îáðàçîì, Ïîëåñüå è Ïîäëÿøüå ïðåäñòàâëÿëè ñîáîé â òî âðåìÿ ïåðåêð¸ñòîê òîðãîâûõ ïóòåé (òóò ïðîõîäèë åù¸ îäèí âàæíûé ïóòü Âèñëà-Áóã-Äíåñòð-׸ðíîå ìîðå). Ýòî áûëî äåéñòâèòåëüíî ìåñòî òûñÿ÷è äîðîã - Òìóòàðàêàíü. Ñëîâî "òüìà", êàê èçâåñòíî, îçíà÷àåò "òûñÿ÷à".  ñîâðåìåííûõ ïåðìñêèõ ãîâîðàõ ñîõðàíèëîñü äàæå ñëîâî "òîðîê", îçíà÷àþùåå "äîðîãà".  óêðàèíñêîì ÿçûêå "òîðóâàòè" îçíà÷àåò "èäòè", äà è â ðóññêîì ëèòåðàòóðíîì ÿçûêå äî ñèõ ïîð èñïîëüçóþòñÿ âûðàæåíèÿ "òîðíàÿ äîðîãà", "ïðîòîðåííûé ïóòü".  Äðîãè÷èíñêîì ðàéîíå Áðåñòñêîé îáëàñòè åñòü ñåëî Òîðîêàíü. Ìîíàõè-áàçèëèàíå, âèäèìî, ÷óâñòâîâàëè íåîðäèíàðíîñòü çäåøíèõ ìåñò, ñäåëàâ Òîðîêàíñêèé áàçèëèàíñêèé ìîíàñòûðü ðåçèäåíöèåé ãåíåðàëà ñâîåãî îðäåíà. Èíòåðåñíî òî, ÷òî ýòîò ðàéîí ÿâëÿåòñÿ öåíòðîì òîðîêàíñêîãî ãîâîðà, â êîòîðîì ÿðêî âûðàæåíî "àêàíüå" è íåêîòîðûå äðóãèå ÷åðòû ðóññêîãî ÿçûêà. Î ñëàâíîì òîðãîâîì ïðîøëîì Ïîäëÿøüÿ íàïîìèíàåò è íàçâàíèå ñòàðèííîãî ãîðîäà Äðîãè÷èí. Êàê èçâåñòíî, òìóòàðàêàíñêèé êíÿçü Äàâèä Èãîðåâè÷ áûë òåñíî è íàäîëãî ñâÿçàí ñ Áåðåñòåéùèíîé. Äà è èç ïðåäëîæåííîé âûøå ñòàòüè Þ. Ãàâðèëþêà âèäíî, ÷òî è äðóãèå òìóòàðàêàíñêèå êíÿçüÿ íå áûëè ÷óæèìè â íàøåì êðàå. Ó íàñ ïî÷òè íå îñòà¸òñÿ ñîìíåíèé, ÷òî Òìóòàðàêàíü - ýòî Ïîäëÿøüå è Çàïàäíîå Ïîëåñüå.
Âåðí¸ìñÿ, îäíàêî, ê óæå ïîäíÿòîé ïðîáëåìå "òð¸õ ãðóïï Ðóñè".  îäíîì èç ïîçäíèõ âàðèàíòîâ ýòîãî ñþæåòà ÷èòàåì: "Ðóñîâ òðè ãðóïïû. Îäíà ãðóïïà èõ íàçûâàåòñÿ ðóñ, è öàðü èõ æèâ¸ò â ãîðîäå Êóéàáû. Äðóãàÿ ãðóïïà èõ íàçûâàåòñÿ àñ-Ñëàâèéà è öàðü èõ â ãîðîäå Ñëàâå, è ýòîò ãîðîä íà âåðøèíå ãîðû. Òðåòüÿ ãðóïïà íàçûâàåòñÿ àë-Àðñàíèéà, è öàðü èìååò ìåñòîïðåáûâàíèå â ãîðîäå Àðñå. Ãîðîä Àðñà êðàñèâûé è [ðàñïîëîæåí] íà óêðåïë¸ííîé ãîðå ìåæäó Ñëàâîé è Êóéàáîé. Îò Êóéàáû äî Àðñû 4 ïåðåõîäà è îò Àðñû äî Ñëàâèè 4 äíÿ" Âñå ó÷¸íûå ñõîäÿòñÿ âî ìíåíèè, ÷òî ãîðîä Ñëàâ - ýòî Íîâãîðîä. Íî îí âîçíèê çíà÷èòåëüíî ïîçäíåå è ðàñïîëîæåí íà ïëîñêîì îñòðîâå, à íå íà ãîðå. Òàêîé àâòîðèòåòíûé èññëåäîâàòåëü êàê É. Õðáåê ñ÷èòàåò, ÷òî ñðåäè òð¸õ ãðóïï Ðóñè îáÿçàòåëüíî äîëæåí áûòü Ðþãåí. Îòìåòèì, ÷òî ìíîãèå ñðåäíåâåêîâûå õðîíèñòû ÷àñòî íàçûâàëè Ðþãåí Ñëàâîíèåé èëè Ñëàâèåé. Àðêîíà - íàçâàíèå ãëàâíîãî ãîðîäà îñòðîâà - ïåðåâîäèòñÿ ñ êåëüòñêîãî ÿçûêà áóêâàëüíî êàê "íà ãîðå". Íà íàø âçãëÿä, Ñëàâèÿ â ýòîì àðàáñêîì èñòî÷íèêå - ýòî îñòðîâ Ðþãåí è ïðèëåãàþùåå ê íåìó ïîáåðåæüå Áàëòèéñêîãî ìîðÿ.
Íè ó êîãî íå âûçûâàåò ñîìíåíèé, ÷òî Êóéàáà - ýòî Êèåâ - ñòîëèöà Ðóñè - Àðòàíèè, îõâàòûâàþùåé òîãäà âåðõîâüÿ Äîíà, Îêè, Äåñíû è Äíåïðà. Ñàìàÿ ñëîæíàÿ çàäà÷à - îïðåäåëèòü ìåñòîðàñïîëîæåíèå Àðñàíèè. Åñëè ïîïðîáîâàòü ïåðåâåñòè ñ êåëüòñêîãî ÿçûêà ñëîâî "Àðñàíèÿ", òî ïîëó÷èì "íà Ñàíå". Äåéñòâèòåëüíî, âåðõîâüÿ Ñàíà, Çàïàäíîãî Áóãà è Äíåñòðà ëåæàò íà êðàò÷àéøåì òîðãîâîì ïóòè èç ׸ðíîãî ìîðÿ â Áàëòèéñêîå. Åñëè ïðîäîëæèòü ýòîò ïóòü íà ñåâåð, òî âûéäåì ê Ïîëåñüþ è Ïîäëÿøüþ. Íà íàø âçãëÿä, ýòî è åñòü ÷àñòü Àðñàíèè - ×åðâîííîé Ðóñè. Åù¸ ñëîæíåå îïðåäåëèòü ìåñòîðàñïîëîæåíèå ãîðîäà Àðñà. Áîëåå âñåãî íà ýòó ðîëü ïîäõîäÿò êàê áóäòî ãîðîäà Ãàëè÷, Ïåðåìûøëü, Âëàäèìèð Âîëûíñêèé è Áåðåñòüå, à áîëüøå äðóãèõ - äðåâíèé Ãàëè÷ (îñíîâàííûé, ïî-âèäèìîìó, êåëüòàìè-ãàëëàìè), ðàñïîëîæåííûé â ãîðèñòîé ìåñòíîñòè, íî â ñòîðîíå îò ïóòè Ðþãåí-Êèåâ. Êàê ðàç íà ñåðåäèíå ïóòè èç Ðþãåíà â Êèåâ íàõîäèòñÿ Áåðåñòüå, íî îíî ðàñïîëàãàëîñü òîãäà íà ïëîñêîì îñòðîâå.
Íà íàø âçãëÿä, ïðåäñòàâëÿåò èíòåðåñ ñëåäóþùèé âàðèàíò: äðåâíåðóññêèé ãîðîä Çäèòîâ, îñòàâøååñÿ îò êîòîðîãî ãîðîäèùå ðàñïîëîæåíî íà äîñòàòî÷íî âûñîêîì õîëìå. Èçâåñòíûé ñïåöèàëèñò â îáëàñòè òîïîíèìèñòèêè Áåëàðóñè ïðîôåññîð Â. Æó÷êåâè÷ íå ìîæåò ñêàçàòü íè÷åãî êîíêðåòíîãî î ïðîèñõîæäåíèè íàçâàíèÿ "Çäèòîâ": "Íàçâàíèå ïî îñíîâå è ôîðìàòó ïàòðîíèìè÷åñêèå, âåðîÿòíî, ÿòâÿæñêîãî ïðîèñõîæäåíèÿ." Ïîïðîáóåì äàòü ñâîþ âåðñèþ, îïèðàÿñü íà óêðàèíñêèé ÿçûê, ñ ïîìîùüþ êîòîðîãî âûðàæåíèå "ç ä³äîâ" ìîæíî ïåðåâåñòè êàê "îò äåäîâ", "äðåâíèé". Åñëè ó÷åñòü, ÷òî Çäèòîâ óïîìèíàåòñÿ â ëåòîïèñÿõ óæå ñ XIII âåêà, òî åãî íàçâàíèå, ïî íàøåé âåðñèè, óêàçûâàåò íà áîëåå äðåâíåå ïðîèñõîæäåíèå ãîðîäà, êîòîðûé, âîçìîæíî, áûë â ñâî¸ âðåìÿ öåíòðîì Ïîëåñüÿ.
Åñòü åù¸ íåñêîëüêî âåðñèé ìåñòîíàõîæäåíèÿ ãîðîäà Àðñà: òåïåðåøíåå ñåëî Ãîðñê â Áåð¸çîâñêîì ðàéîíå. Òûñÿ÷ó ëåò òîìó íàçàä îíî ìîãëî íàõîäèòüñÿ íà áåðåãó Ñàðìàòñêîãî îçåðà. Áåëîðóññêîìó è óêðàèíñêîìó ÿçûêàì ïðèñóùå ïîÿâëåíèå çâîíêîãî "ã" ïåðåä ãëàñíûìè. Îñîáåííî ýòî ïðèñóùå çàïàäíîïîëåññêèì ãîâîðàì: îñåíü - ãîñ³íü, îçåðî - ãîçåðî, îâåñ - ãîâåñ è ò.ä. Åñëè æå Ñëàâèåé ñ÷èòàòü Íîâãîðîäñêèé êðàé, òî î÷åíü âåðîÿòíî, ÷òî Àðñà - ýòî Îðøà. Ñîçâó÷íîå íàçâàíèå, è ëåæèò Îðøà íà ïîëïóòè èç Êèåâà â Íîâãîðîä. Çàìåòèì, ÷òî èðëàíäñêîå Orc èëè Torc ïåðåâîäèòñÿ êàê "âåðõîâíûé âåïðü". Ó êåëüòîâ âåïðü îëèöåòâîðÿë äóõîâíóþ âëàñòü è ÿâëÿëñÿ ñèìâîëîì êàñòû æðåöîâ-äðóèäîâ. Ðîññèéñêèé èñòîðèê Â. Êóëàêîâ ïèøåò: "Íà ßíòàðíûé áåðåã [Êàëèíèíãðàäñêàÿ îáë. - À.È.] ïðèøåëüöû [êåëüòû-ýñòèè. - À.È.] ïðèíåñëè êåëüòñêèå òðàäèöèè ïî÷èòàíèÿ Ìàòåðè áîãîâ (ó êåëüòîâ Èðëàíäèè èçâåñòíîé ïîä èìåíåì áîãèíè Äîíó) è ñâÿçàííîãî ñ ïîòóñòîðîííèì ìèðîì ìèôè÷åñêîãî îáðàçà êàáàíà." Ïîõîæå, Àðñà áûëà äóõîâíûì öåíòðîì Ðóñè.
Íà äðåâíåèðëàíäñêîì ÿçûêå ñëîâî Art îçíà÷àåò "ìåäâåäü". Ó êåëüòîâ ìåäâåäü óæå îëèöåòâîðÿë ñâåòñêóþ âëàñòü. Âîçìîæíî, íå ñëó÷àéíî íà ãåðáå ãîðîäà ßðîñëàâëü, îñíîâàííîãî ßðîñëàâîì Ìóäðûì, èçîáðàæåí ìåäâåäü. Ïåðìñêàÿ çåìëÿ (â Áèàðìèè), à òàêæå ãîðîä Ïåðåìûøëü â Ãàëèöèè èìåëè â êà÷åñòâå ãåðáà ñòîÿùåãî íà ÷åòûð¸õ ëàïàõ ìåäâåäÿ. Âîîáùå, èçó÷åíèå èñòîðèè è êóëüòóðû äðåâíèõ êåëüòîâ ìîæåò ïðèíåñòè ìíîãî ñåíñàöèîííûõ îòêðûòèé. Îñòàâèì áåç êîììåíòàðèåâ òî, ÷òî îäíà èç êåëüòñêèõ áîãèíü íàçûâàåòñÿ Nemain, à äðóãàÿ - Don. Ïðèâåä¸ì åù¸ îäíó ãèïîòåçó ïðîèñõîæäåíèÿ ñëîâà "Àðòàíèÿ". Ïî-ëèòîâñêè "ïàõàòü" - arti, ariu. Òîãäà "Àðòàíèÿ" ìîæíî ïåðåâåñòè êàê ñòðàíà àðèåâ. Âîçìîæíî, Àðòàíèÿ - ïðàðîäèíà íå òîëüêî ñëàâÿí, íî è àðèåâ.
Âåðí¸ìñÿ, îäíàêî, ê íà÷àëó âîçíèêíîâåíèÿ Ðóñè.  êîíöå VIII â. â êóðãàíàõ â âåðõîâüÿõ Äîíà è Îêè âïåðâûå ïîÿâëÿþòñÿ èçäåëèÿ èç ñîëíå÷íîãî êàìíÿ - ÿíòàðÿ. Áóäåì ñ÷èòàòü, ÷òî ýòî âðåìÿ ïîÿâëåíèÿ çäåñü ðóãîâ - áåññòðàøíûõ êóïöîâ-ìîðåïëàâàòåëåé, êîòîðûå áûëè, ïî íàøåìó ìíåíèþ, ñëàâÿíèçèðîâàííûìè êåëüòàìè ñ îñòðîâà Ðþãåí. Âîçìîæíî, èõ ïðåäâîäèòåëåì ÿâëÿëñÿ ëåãåíäàðíûé Êèé. Òóò ïîñòåïåííî ñêëàäûâàåòñÿ ñëàâÿíî-êåëüòñêî-àëàíñêîå ãîñóäàðñòâî. Àðòàíèÿ-Ðóñü èëè Àëáàíñêàÿ Ðóñü (àëàí ÷àñòî íàçûâàëè àëáàíàìè), ïðàâèòåëü êîòîðîé, ñîïåðíè÷àÿ ñ ìîãóùåñòâåííûì ñîñåäîì - Õàçàðèåé, ïðèíèìàåò òèòóë êàãàíà. Ñðåäè ïîñëåäóþùèõ êàãàíîâ âèäèì Äèðà, èìÿ êîòîðîãî ïåðåâîäèòñÿ ñ êåëüòñêîãî êàê "çíàòíûé", "ñèëüíûé".
Ïîõîðîíû çíàòíîãî ðóñà ó âîñòî÷íûõ ñëàâÿí â X âåêå. Ã.È. Ñåìèðàäñêèé.
Íî ýïîõà ðàñöâåòà Àëáàíñêîé (Áåëîé) Ðóñè - âðåìÿ ïðàâëåíèÿ êàãàíà Àñêîëüäà. Èñòîðèê À. Êóçüìèí óâåðåí, ÷òî ñ ïîìîùüþ êåëüòñêîãî ÿçûêà ìîæíî áóäåò îáúÿñíèòü è ñìûñë èìåíè Àñêîëüä. Âîîáùå, êåëüòñêèå êîðíè ðóñîâ âèäíû âî ìíîãèõ îáû÷àÿõ ïîñëåäíèõ: ïîêëîíåíèå äóáó è âåïðþ, ïåòóøèíûå æåðòâîïðèíîøåíèÿ è ò.ä. Äà è çíàìåíèòàÿ ðóñêàÿ êîëü÷óãà ðîäèëàñü íå íà Âîñòîêå, êàê ïðèíÿòî ñ÷èòàòü, à ñîçäàíà êåëüòàìè. Äàæå íà Ðóññêîì Ñåâåðå íàõîäÿò ïðåäìåòû ñ êåëüòñêèìè íàäïèñÿìè. Òàê, â 1998 ã. ïîä Âîëîãäîé íàéäåí ïåðñòåíü ñ äðóèäñêèìè ðóíàìè.
Îäíàêî èðàíñêîå âëèÿíèå íà ðóñîâ ïîäàâëÿëî äàæå êåëüòñêîå íà÷àëî. Ýëèòà Àëáàíñêîé Ðóñè, âèäèìî, øèðîêî âîñïðèíÿëà âûñîêóþ èðàíñêóþ êóëüòóðó.  þâåëèðíûõ óêðàøåíèÿõ ðóñîâ ÿâíî âèäíû èðàíñêèå (àëàíñêèå) ÷åðòû. Óêðàèíñêèé èñòîðèê Ì. Áðàé÷åâñêèé óáåäèòåëüíî ïîêàçàë, ÷òî òàê íàçûâàåìûå ðóñêèå íàçâàíèÿ äíåïðîâñêèõ ïîðîãîâ ó Êîíñòàíòèíà Áàãðÿíîðîäíîãî ëåãêî îáúÿñíèòü ñ ïîìîùüþ ïåðñèäñêîãî ÿçûêà. Òàê, çàãàäî÷íûå ðÿçàíñêèå íàäïèñè (Àëåêàíîâñêèå è äð.), ïðî÷èòàíû íåäàâíî êàê àëàíî-ðóñêèå. Âåðîÿòíî, äëÿ ñëàâÿíñêîãî ÿçûêà â Àëáàíñêîé Ðóñè èñïîëüçóåòñÿ ïåðñèäñêî-òþðêñêîå ïèñüìî.
Îò àëàí ñþäà ïðîíèêàåò õðèñòèàíñòâî íåñòîðèàíñêîãî òîëêà, îòðèöàâøåå áîæåñòâåííóþ ïðèðîäó Èèñóñà Õðèñòà. Òîãäà ñòàíîâèòñÿ ïîíÿòíûì ìåñòî â "Ïîâåñòè âðåìåííûõ ëåò" î òîì, ÷òî Èèñóñ Õðèñòîñ òîëüêî ïîäîáåí Áîãó-Îòöó, êîòîðîå ñåé÷àñ ïûòàþòñÿ îáúÿñíèòü âëèÿíèåì àðèàíñòâà. Îêîëî 1145 ãîäà Ìàòâåé Êðàêîâñêèé â îòâåòå "îòöó êðåñòîíîñöåâ" Áåðíàðäó Êëåðâîñêîìó îòìå÷àë, ÷òî ðóòåíû "Õðèñòà ëèøü ïî èìåíè ïðèçíàþò, à ïî ñóòè â ãëóáèíå äóøè îòðèöàþò". "Íå æåëàåò óïîìÿíóòûé íàðîä íè ñ ãðå÷åñêîé, íè ñ ëàòèíñêîé öåðêîâüþ áûòü åäèíîîáðàçíûì, íî, îòëè÷íûé îò òîé è äðóãîé, òàèíñòâà íè îäíîé èç íèõ íå ðàçäåëÿåò." Ïåðåæèòêè íåñòîðèàíñòâà ñîõðàíÿþòñÿ â ðóññêîì õðèñòèàíñòâå äî ñèõ ïîð: ñòàðîîáðÿäöû êðåñòÿòñÿ äâóìÿ ïåðñòàìè (à íå òðåìÿ), "àëëèëóéÿ" ïîâòîðÿþò äâà ðàçà è ò.ä. Ïðîöåññ õðèñòèàíèçàöèè Àëáàíñêîé Ðóñè áûë ñëîæíûì. Èñòîðèê Ë. Ãóìèë¸â ïèñàë, ÷òî íà Ðóñü ïðîíèêàëè èç Áîëãàðèè ïîä âèäîì ïðàâîñëàâíûõ ñâÿùåííèêîâ áîãîìèëû. Î çíà÷èòåëüíîì âëèÿíèè â òî âðåìÿ áîãîìèëüñòâà ñâèäåòåëüñòâóåò òî, ÷òî íà Ðóñè áûòîâàëî ìíîãî àïîêðèôîâ, ïðîíèêíóòûõ äóàëèñòè÷åñêèìè èäåÿìè. Ì. Àäæèåâ ïèøåò î çíà÷èòåëüíîì âëèÿíèè íà ðóññêîå ïðàâîñëàâèå òåíãðèàíñòâà (ðåëèãèè òþðêîâ-ïîëîâöåâ) ñ êóëüòîì "÷åëîâåêà-ñîëíöà" - Òåíãðè. Âîçìîæíî, èññëåäîâàòåëü ýòî âëèÿíèå ïðåóâåëè÷èâàåò, íî îòðèöàòü åãî íåëüçÿ. Ïîýòîìó â ñåðåäèíå XVII âåêà öåðêîâü â Ìîñêîâèè òðóäíî áûëî íàçûâàòü ïðàâîñëàâíîé.
Äðåâíåéøåå èçîáðàæåíèå áîãà Òåíãðè - âñåìèëîñòèâîãî åäèíîãî Áîãà òâîðöà.
Ïðåäïîëîæèòåëüíî, íåñòîðèàíñêèé êðåñò - èçîáðàæåíèå, ñòàâøåå îðíàìåíòîì íà âîéëî÷íîé êîøìå.
Îòñþäà âûòåêàåò, ÷òî ðåôîðìû ïàòðèàðõà Íèêîíà áûëè íåèçáåæíû.
Èñòîðèêîâ öåðêâè ñòàâèò â òóïèê íàëè÷èå ñðåäè ïåðâûõ ðóñêèõ ìèòðîïîëèòîâ íåïîíÿòíûõ ïåðåñëàâñêèõ. À äåëî âñ¸ â òîì, ÷òî ïåðâûå ìèòðîïîëèòû èìåëè ðåçèäåíöèþ íå â Êèåâå, à â Ïåðåñëàâå Ðóñêîì.  Àëáàíñêîé Ðóñè åù¸ äîëãî ñóùåñòâîâàëî äâóâåðèå. Ýòèì, à òàêæå âëèÿíèåì áîãîìèëüñòâà è òåíãðèàíñòâà ìîæíî îáúÿñíèòü îòñóòñòâèå ÿðêîâûðàæåííûõ õðèñòèàíñêèõ ïîãðåáåíèé íà òåððèòîðèè Àëáàíñêîé Ðóñè â IX-X ââ.
 òî æå âðåìÿ â Àðñàíèè (Âîëûíü, Ïîëåñüå) äóõîâíàÿ æèçíü ðàçâèâàåòñÿ â äðóãîì íàïðàâëåíèè. Ó÷åíèêè Êèðèëëà è Ìåôîäèÿ ñîçäàþò â Ïåðåìûøëå, êîòîðûé âõîäèë òîãäà â ñîñòàâ Âåëèêîé Ìîðàâèè, åïàðõèþ. Óæå â Õ âåêå íà Âîëûíè øèðîêî è ïîâñåìåñòíî áûë ðàñïðîñòðàí¸í îáðÿä òðóïîëîæåíèÿ ñ òåëàìè, îáðàù¸ííûìè ãîëîâîé íà çàïàä, êîòîðûé èìåë àíàëîãè â Ìîðàâèè. Áîëüøèíñòâî ó÷¸íûõ, îñíîâûâàÿñü íà îôèöèàëüíîé äàòå êðåùåíèÿ Ðóñè â 988 ãîäó, îòðèöàþò õðèñòèàíñêèé õàðàêòåð ýòèõ ïîãðåáåíèé. Îäíàêî, íà íàø âçãëÿä, ó÷åíèêè ñîëóíñêèõ áðàòüåâ ðàñïðîñòðàíèëè èç Ìîðàâèè íà Âîëûíü, Ãàëèöèþ, Ïîëåñüå è Ïîäëÿøüå ñëàâÿíñêèé îáðÿä, èñïîëüçóþùèé ïðè ýòîì, ñîçäàííóþ, âîçìîæíî, ñâ. Êèðèëëîì ãëàãîëèöó.
 ïðàâîñëàâíîì êàëåíäàðå "Äîáðèé ñ³ÿ÷" (1929 ã.) ïîìåù¸í ñïèñîê ïåðâûõ âîëûíñêèõ åïèñêîïîâ. Óäèâèòåëüíî, íî ñðåäè íèõ íàõîäèì "åïèñêîï Êîäðèóñ". Äà ýòî æå ÿâíî ëàòèíñêîå èìÿ! Óêðàèíñêèé èñòîðèê öåðêâè Í. ×óáàòûé ïèñàë: "Îá³ çàõ³äíî-óêðà¿íñüê³ ºïàðõ³¿ - Âîëîäèìèð íà Âîëèí³ ³ Òóð³â ñòîÿëè ùå ï³ä âïëèâîì ïðîêàòîëèöüêîãî êèðèëî-ìåòîäè¿âñüêîãî õðèñòèÿíñòâà, ÿêå ó ìåæàõ Ðóñüêî¿ Äåðæàâè ìàëî ñâ³é æèâèé öåðêîâíèé îñåðåäîê â Ïåðåìèøë³." Äåéñòâèòåëüíî, ðàñêîïêè, ïðîâåä¸ííûå â ãîðîäå íà Ñàíå, ïîäòâåðæäàþò ñóùåñòâîâàíèå â í¸ì õðèñòèàíñêèõ õðàìîâ, ïî êðàéíåé ìåðå, ñ ïåðâîé ïîëîâèíû Õ âåêà.
Äàëüíåéøàÿ èñòîðèÿ Ðóñè - ýòî èñòîðèÿ áîðüáû ñëàâÿíñêîé (ïðîêàòîëè÷åñêîé) è ðóñêîé (ïðîïðàâîñëàâíî-íåñòîðèàíñêîé) èäåé. Äàæå â "Ðóñêîé ïðàâäå", ñîçäàííîé â íà÷àëå XI âåêà â Íîâãîðîäå, ìû âèäèì ïðîòèâîñòîÿíèå ñëàâÿíèíà è ðóñèíà. Ê ñëîâó, ñàìà "Ðóñêàÿ ïðàâäà" ñîçäàíà ïî îáðàçöó ìíîãî÷èñëåííûõ çàïàäíûõ ñáîðíèêîâ þðèäè÷åñêèõ àêòîâ: "Ïðàâäà àíãëîâ è âåðàíîâ", "Ñàêñîíñêàÿ ïðàâäà", "Âåñòãîòñêàÿ ïðàâäà", "Àëåìàíñêàÿ ïðàâäà", "Áàâàðñêàÿ ïðàâäà", "Ïðàâäà áóðãóíäîâ" è äð. Äóìàåì, ÷òî "Ðóñêàÿ ïðàâäà" âíà÷àëå íàçûâàëàñü "Ñëîâåíñêîé ïðàâäîé".
×òîáû ïîíÿòü ñóòü ðóñêîé èäåè, íåîáõîäèìî îáðàòèòüñÿ ê òàêîìó óäèâèòåëüíîìó êóëüòóðíîìó ÿâëåíèþ, êàê "çîëîòîé âåê" áîëãàðñêîé ëèòåðàòóðû íà ïåðåëîìå IX è X âåêîâ. Ìíîãèå ó÷¸íûå óäèâëÿþòñÿ ýòîìó ôåíîìåíó. Òàê, èãóìåí È. Ýêîíîìöåâ ïèøåò: "Áîãîñëîâèå, ôèëîñîôèÿ, ëîãèêà, àñêåòèêà, ïàòðèñòèêà, âñåîáùàÿ èñòîðèÿ, ãåîãðàôèÿ, àñòðîíîìèÿ, áèîëîãèÿ, ëèíãâèñòèêà, öåðêîâíàÿ ïîýçèÿ - âîò îáëàñòè íàóêè è êóëüòóðû, êîòîðûå âîçíèêëè îäíîâðåìåííî â êîðîòêèé èñòîðè÷åñêèé ìîìåíò â Áîëãàðèè [...] Ìàñøòàáíîñòü ýòîé äåÿòåëüíîñòè è ïîðàçèòåëüíàÿ áûñòðîòà, ñ êîòîðîé îíè îñóùåñòâëÿëèñü, ïîðîþ ïðèâîäèò èññëåäîâàòåëåé â íåäîóìåíèå - îíè áóêâàëüíî îòêàçûâàþòñÿ âåðèòü ñâîèì ãëàçàì." Ïðàâîñëàâíîìó äåÿòåëþ âòîðèò àêàäåìèê À. Ïàí÷åíêî: "Äðåâíåéøèì ëèòåðàòóðàì Áîëãàðèè è Ðóñè ïðèñóùà îäíà îáùàÿ è ÷ðåçâû÷àéíî õàðàêòåðíàÿ ÷åðòà. Ýòî ïîðàçèòåëüíàÿ êðàòêîñòü ïåðèîäà ëèòåðàòóðíîãî ó÷åíè÷åñòâà. Ìèòðîïîëèò Èëàðèîí íàïèñàë ñâî¸ çàìå÷àòåëüíîå "Ñëîâî î çàêîíå è áëàãîäàòè" ñïóñòÿ ëèøü ïîëâåêà ïîñëå êðåùåíèÿ Ðóñè [...] Ïîèñòèíå, ýòî ÷óäî - ñîâåðøèòü ñêà÷îê èç ìàòåðèàëüíîãî íåáûòèÿ â "çîëîòîé âåê" ñëîâåñíîñòè". Îòêóäà ýòî ðóñêî-áîëãàðñêîå ÷óäî? Ó íåãëóïûõ ïîëÿêîâ è ÷åõîâ ïðîöåññ ñòàíîâëåíèÿ íàöèîíàëüíûõ ëèòåðàòóð çàòÿíóëñÿ íà ñòîëåòèÿ. Åñëè ó÷åñòü, ÷òî ïðàêòè÷åñêè âñå ïàìÿòíèêè áîëãàðñêîé ëèòåðàòóðû "çîëîòîãî âåêà" áûëè íàéäåíû íà òåððèòîðèè Ðîññèè è, â îñíîâíîì, îäíèì ÷åëîâåêîì - çíàìåíèòûì àðõåîãðàôîì Ê. Êàëàéäîâè÷åì, òî âîçíèêàþò åñòåñòâåííûå âîïðîñû: êîãäà è ãäå ïðîèçîøëî ýòî êóëüòóðíîå ÷óäî? Ðîññèéñêèé èñòîðèê Ô. Ãðèìáåðã ïèøåò: "...íåò íèêàêèõ îáúåêòèâíûõ äîêàçàòåëüñòâ òîãî, ÷òî îòêðûòûå Êàëàéäîâè÷åì ïðîèçâåäåíèÿ áûëè äåéñòâèòåëüíî ñîçäàíû â Áîëãàðèè è èìåííî â Õ âåêå."
Áðîíçîâàÿ ôèãóðêà âåïðÿ.
Ëóíêàíè, Ðóìûíèÿ, I â. äî í.ý.
 864-865 ãîäàõ ïðè öàðå Áîðèñå Áîëãàðèÿ ïðèíèìàåò õðèñòèàíñòâî. Íî óæå â 894 ãîäó ñëàâÿíñêèé ÿçûê áûë ïðèçíàí â Áîëãàðèè ÿçûêîì öåðêâè. Ïîäóìàåì, ìîãëî ëè ýòî ñëó÷èòüñÿ ïîä ñàìûì íîñîì Êîíñòàíòèíîïîëÿ, ó÷èòûâàÿ êîíñåðâàòèçì ïðàâîñëàâíîé öåðêâè? Ìîãëè áû ãðå÷åñêèå ñâÿùåííèêè çà òàêîé êîðîòêèé ñðîê ïåðåéòè íà äàë¸êèé ñëàâÿíñêèé ÿçûê? Äàæå, åñëè óìîçðèòåëüíî ïðåäñòàâèòü, ÷òî ñâÿùåííèêè õîòåëè ýòîãî, òî íàñêîëüêî ðåàëüíî áûëî áû îñóùåñòâèòü òàêóþ êîëîññàëüíóþ ïåðåïîäãîòîâêó êàäðîâ? Åñëè áû áîëãàðñêèé öàðü Áîðèñ îñóùåñòâèë òàêóþ "êóëüòóðíóþ ðåâîëþöèþ", òî â 909 ãîäó êîíñòàíòèíîïîëüñêàÿ ïàòðèàðõèÿ îáúÿâèëà áû åãî ñâÿòûì?  XVIII âåêå, êîãäà îíà áûëà ñëàáîé ñëóæàíêîé Îñìàíñêîé èìïåðèè, â äóõîâíîé æèçíè Áîëãàðèè, èìåâøåé òàêóþ "ñëàâíóþ" ëèòåðàòóðó, ïî÷åìó-òî áåçðàçäåëüíî ãîñïîäñòâîâàë ãðå÷åñêèé ÿçûê.
Âûñêàæåì ôàíòàñòè÷åñêóþ, íà ïåðâûé âçãëÿä, ãèïîòåçó: ó÷åíèêè ñâ. Ìåôîäèÿ áåãóò èç Ìîðàâèè â Ïåðåñëàâ, íî íå áîëãàðñêèé, à ðóñêèé. Òóò, ãäå õðèñòèàíñòâî äåëàåò ïåðâûå, ðîáêèå øàãè, è çà òûñÿ÷è êèëîìåòðîâ îò Êîíñòàíòèíîïîëÿ, ëåã÷å áûëî ââîäèòü ñëàâÿíñêèé îáðÿä. Çäåñü, â ïðîòèâîâåñ ñëàâÿíàì ñ èõ ãëàãîëèöåé, â êîíöå IX âåêà ó÷åíèêè ñîëóíñêèõ áðàòüåâ ñîçäàþò, ïî-âèäèìîìó, êèðèëëèöó, äîáàâëÿÿ ê ãðå÷åñêèì áóêâàì åù¸ è äðåâíååâðåéñêèå. Ïîõîæå, ÷òî êèðèëëèöà ñîçäàâàëàñü âäàëè îò Êîíñòàíòèíîïîëÿ, ïîñêîëüêó, êàê ïèñàë çíàìåíèòûé ÿçûêîâåä È. Ñðåçíåâñêèé, ïîëîæåííîå â å¸ îñíîâó ãðå÷åñêîå óíöèàëüíîå ïèñüìî åù¸ â íà÷àëå IX âåêà âûøëî èç óïîòðåáëåíèÿ è áûëî çàìåíåíî â Âèçàíòèè òàê íàçûâàåìûì ïîëóóñòàâîì.
Âîçìîæíî, èì ïîìîãëè èðëàíäñêèå (êåëüòñêèå) ìèññèîíåðû, ðàáîòàâøèå ñðåäè áðàòüåâ-ðóñîâ. Áåëîðóññêèé èññëåäîâàòåëü À. Æëóòêî ïèøåò: "ßê âÿäîìà, ³ðëàíäñê³ÿ ì³ñ³ÿíåðû ³ìêíóë³ñÿ ïðàïàâåäàâàöü íà ðîäíàé ìîâå ñâà¸é ïàñòâû. Àïðà÷à òàãî, ÿíû ìåë³ ñõ³ëüíàñöü äà ñêëàäàííÿ àëüôàáýòà¢, âûêàðûñòàííÿ êðûïòàãðàô³³ ³ ì³ñòû÷íàãà ¢æûâàííÿ ë³òàðà¢. Çâû÷àéíà, âûïðà¢ëÿþ÷ûñÿ íà ì³ñ³³, ÿíû ìåë³ ïðû ñàáå äà 200 ãàòîâûõ àëüôàáýòà¢." Âîîáùå íåîáõîäèìî ãëóáîêî èçó÷èòü äåÿòåëüíîñòü èðëàíäñêîé öåðêâè ïî õðèñòèàíèçàöèè ñëàâÿí. Ðàñïðîñòðàíåíèåì ñëàâÿíñêîãî îáðÿäà â Ïàííîíèè, Ìîðàâèè, Õîðâàòèè è Ïîëüøå â îñíîâíîì çàíèìàëèñü ìîíàõè-áåíåäèêòèíöû, à èõ ïîêðîâèòåëü Áåíåäèêò - çíàìåíèòûé èðëàíäñêèé ñâÿòîé.
Öàðü Áîðèñ ïðèíèìàåò êðåùåíèå â êóïåëè. Ìèíèàòþðà èç ëåòîïèñè Êîíñòàíòèíà Ìàíàññèè.
Äðóãîìó èðëàíäñêîìó ñâÿòîìó - Âèðãèëèþ - ïðèïèñûâàþò ñîçäàíèå ãëàãîëèöû.
Âûñêàæåì ãèïîòåçó, ÷òî ðóñêèì êàãàíîì ïîñëå Àñêîëüäà áûë Áîðèñ, êîòîðîãî èñòîðèêè ñîåäèíèëè â îäíî ëèöî ñ åãî ò¸çêîé - áîëãàðñêèì öàð¸ì. Ðóñîâ ÷àñòî ïóòàëè ñ èõ ñîñåäÿìè - âîëæñêèìè áîëãàðàìè. Äà è âîïðîñ î ïðîèñõîæäåíèè äóíàéñêèõ áîëãàð åù¸ íå ðåø¸í. Àêàäåìèê Í. Äåðæàâèí ïèñàë, ññûëàÿñü íà áîëãàðñêèõ ÿçûêîâåäîâ, ÷òî áîëãàðñêèé ÿçûê íàèáîëåå áëèçîê äèàëåêòó Ìóðîìñêîãî óåçäà (Ðÿçàíî-Ìóðîìñêàÿ çåìëÿ). Ýòî, âåðîÿòíî, îçíà÷àåò, ÷òî ïðåäêè áîëãàð - ñëàâÿíèçèðîâàííûå òþðêè - æèëè ãäå-òî ðÿäîì.
Îäíàêî, ñàìîé çàãàäî÷íîé ôèãóðîé ðóññêîé èñòîðèè ÿâëÿåòñÿ êàãàí Îëåã. Îäíè èñòîðèêè ñ÷èòàþò, ÷òî áûëî äâà êàãàíà ñ òàêèì èìåíåì, äðóãèå - ÷òî îí âîîáùå íå ñóùåñòâîâàë. Äàæå "Ïîâåñòü âðåìåííûõ ëåò" è Ïåðâàÿ Íîâãîðîäñêàÿ ëåòîïèñü äàþò î Âåùåì Îëåãå ðàçëè÷íûå ñâåäåíèÿ. Ïîõîæå, ÷òî êàãàí Îëåã íå áûë íîðìàííîì. Òàê, À. Êóçüìèí ïèøåò: "Ïðèìå÷àòåëüíî è èìÿ "Îëåã". Áëèæàéøåé ïàðàëëåëüþ åìó áóäåò èðàíñêîå "Õàëåã" (èìÿ ñîáñòâåííîå è òèòóë, îçíà÷àþùèé "ñòàðøèé", "âåëèêèé") [...] Èíûìè ñëîâàìè, èìÿ êàê áû îòðàæàåò èñòîðèþ èðàíî-òþðêî-ñëàâÿíñêèõ êîíòàêòîâ."  Êåìáðèäæñêîì (åâðåéñêî-õàçàðñêîì) äîêóìåíòå Õ âåêà (êàê ðàç âðåìÿ ïðàâëåíèÿ Âåùåãî Îëåãà) âñòðå÷àåì èìÿ çàãàäî÷íîãî ïðàâèòåëÿ ðóñîâ Õëãó. Â. Ïåòðóõèí ïèøåò: "Äåÿòåëüíîñòü ýòîãî ïðàâèòåëÿ ("ìýëýê") îòíîñèëàñü ê öàðñòâîâàíèþ Ðîìàíà I Ëàêàïèíà (920-944 ãã.), - îí è ñïðîâîöèðîâàë íàïàäåíèå ðóñè íà õàçàðñêèå ãîðîäà â Ñåâåðíîì Ïðè÷åðíîìîðüå. Íî Õëãó áûë ðàçáèò îêîí÷àòåëüíî, áåæàë çà ìîðå (â Ïåðñèþ?) ñ îñòàòêàìè âîéñêà è òàì ïîãèá."
À. Êóçüìèí ñ÷èòàåò, ÷òî Õàëåã (Îëåã) íå áûë ñâÿçàí ñ Ðþðèêîì: "Îëåã è Èãîðü ñîåäèíåíû ñ Ðþðèêîì ÿâíî èñêóññòâåííî è äîâîëüíî ïîçäíî (íå ðàíåå êîíöà XI ñòîëåòèÿ) [...]  ïîçäíåéøèõ áîãåìñêèõ ãåíåàëîãèÿõ Èãîðü ïðåäñòà¸ò ïëåìÿííèêîì Îëåãà è äâîþðîäíûì áðàòîì ñûíà Îëåãà - òîæå Îëåãà (â êðåùåíèè Àëåêñàíäðà). Èçãíàííûé áðàòîì, îí áåæàë â Ìîðàâèþ, ãäå îòëè÷èëñÿ â áîðüáå ñ âåíãðàìè è áûë èçáðàí êîðîë¸ì. Îí ïîìèðèëñÿ ñ Èãîðåì è ïûòàëñÿ ñîçäàòü ñîþç òð¸õ ñëàâÿíñêèõ äåðæàâ - Ìîðàâèè, Ðóñè è Ïîëüøè. Íî èç-çà ãèáåëè Èãîðÿ ñîþç íå ñîñòîÿëñÿ. Ïîòåðïåâ ïîðàæåíèå îò âåíãðîâ, Îëåã âåðíóëñÿ íà Ðóñü, ãäå è óìåð â 60-å ãîäû."
Íå áóäåì îñòàíàâëèâàòüñÿ íà æèçíè è äåÿòåëüíîñòè êíÿãèíè Îëüãè è å¸ ñûíà Ñâÿòîñëàâà, î êîòîðûõ ìíîãî íàïèñàíî. Îòìåòèì òîëüêî, ÷òî ðîññèéñêèé ïèñàòåëü À. Áóøêîâ íå áåç îñíîâàíèé âûäâèãàåò ãèïîòåçó î òîì, ÷òî Ñâÿòîñëàâ Èãîðåâè÷ áûë õðèñòèàíèíîì è ïàë æåðòâîé çàãîâîðà êàê ðàç àíòèõðèñòèàíñêèõ ñèë. Ïðàêòè÷åñêè íå âûçûâàåò ñîìíåíèé õðèñòèàíñòâî è çàïàäíè÷åñòâî åãî íàñëåäíèêà ßðîïîëêà. Òàê, â "Àííàëàõ" Ëàìïåðòà Õåðåôåëüäñêîãî ñîîáùàåòñÿ, ÷òî íà Ïàñõó 973 ã. íà íåìåöêîì èìïåðñêîì ñúåçäå â Êâåäëèíáóðãå ïðèñóòñòâîâàëî ðóñêîå ïîñîëüñòâî.
Òåïåðü îñòàíîâèìñÿ íà òàêîé ÿðêîé ëè÷íîñòè êàê Âëàäèìèð Êðåñòèòåëü. Åñòü ó íàñ ñîìíåíèÿ, ÷òî îí áûë ñûíîì êàãàíà Ñâÿòîñëàâà Èãîðåâè÷à. Âåðîÿòíî, ïðàâèòåëü ñëîâåíñêîãî Íîâãîðîäà áûë, â îòëè÷èå îò Ñâÿòîñëàâà, íîðìàíîì è ïîòîìêîì Ðþðèêà. Ñêàíäèíàâñêèì ñàãàì íåèçâåñòíû ïðàâèòåëè Ðóñè äî Âîëüäåìàðà (Âëàäèìèðà). Ðîññèéñêèé èñòîðèê Å.Ìåëüíèêîâà ïèøåò: "Ïîõîäû íà Êàñïèé Õ â., òîðãîâëÿ â Áóëãàðå ñ àðàáñêèìè êóïöàìè, î ÷¸ì ìû çíàåì èç àðàáñêèõ èñòî÷íèêîâ, áóðíûå ñîáûòèÿ âòîðîé ïîëîâèíû IX â. â ëàäîæñêî-èëüìåíñêîì ðåãèîíå, î êîòîðûõ ìû óçíà¸ì èç "Ïîâåñòè âðåìåííûõ ëåò", íå íàõîäÿò [...] ïðÿìîãî îòðàæåíèÿ íè â ñàãàõ, íè â äðóãèõ ïèñüìåííûõ ïàìÿòíèêàõ Ñåâåðà."
Âñå äàííûå àðõåîëîãèè, àíòðîïîëîãèè è ëèíãâèñòèêè ñâèäåòåëüñòâóþò î òîì, ÷òî íîâãîðîäñêèå ñëîâåíû è êðèâè÷è ïðèøëè èëè ïðèïëûëè èç ìåæäóðå÷üÿ Âèñëû è Ýëüáû. Ýòî ïîäòâåðæäàåò è òî, ÷òî â ïîëüñêîì è ðóññêîì ÿçûêàõ èìååòñÿ îãðîìíîå ÷èñëî îáùèõ ñëîâ, êîòîðûõ íåò íè â áåëîðóññêîì ÿçûêå, íè â óêðàèíñêîì.Íå ñëó÷àéíî íîâãîðîäöû íàçûâàëè ñåáÿ ñëîâåíàìè. Ñëàâÿíñêàÿ èäåÿ çäåñü âñåãäà æèëà. Ïîýòîìó â ñðåäíèå âåêà íà áåðåãàõ Èëüìåíÿ è Âîëõîâà âñ¸ æ òàêè ðàçâèâàëàñü çàïàäíàÿ êóëüòóðà, õîòÿ è íå áåç âëèÿíèÿ âèçàíòèéñêîé. Íîâãîðîä è Êèåâ - ýòî âñ¸ æå äâà ðàçíûõ ìèðà. Îíè îòëè÷àëèñü íå òîëüêî ÿçûêàìè, íî è ñîöèàëüíî-ïîëèòè÷åñêèìè ñèñòåìàìè: â Íîâãîðîäå - ôåîäàëüíî-áîÿðñêàÿ âëàñòü, êîòîðàÿ äîìèíèðóåò íàä êíÿæåñêîé, à â Êèåâå - ïðåâîñõîäñòâî êíÿæåñêîé âëàñòè. Íîâãîðîäñêàÿ ãðèâíà îðèåíòèðîâàíà íà "ôóíò Êàðëà Âåëèêîãî", à êèåâñêàÿ ãðèâíà - íà ðèìñêèé ñîëèä. Àêàäåìèê Â. ßíèí îòìå÷àåò: " Äðåâíåé Ðóñè ðåàëüíî ñóùåñòâîâàëî äâà öåíòðà ðàçâèòèÿ ãîñóäàðñòâåííîñòè."
Âûäàþùèéñÿ óêðàèíñêèé ñëàâèñò è îðèåíòàëèñò Î. Ïðèöàê íåòðàäèöèîííî ñìîòðèò íà êíÿçÿ-êðåñòèòåëÿ: "Áóäó÷è íîâãîðîäñüêèì êíÿçåì (äî 980 ð.), Âîëîäèìèð ö³êàâèâñÿ ùîíàéïåðøå ï³äòðèìàííÿì äîáðèõ òîðãîâåëüíèõ çâ'ÿçê³â ç ìóñóëüìàíñüêèì êóïåöòâîì Âîëçüêî¿ Áóëãàð³¿, ÿêà, ó ñâîþ ÷åðãó,
Áîãèíÿ Àðòèî è ìåäâåäü. Áðîíçîâàÿ ãðóïïà èç Ìþðè ïîáëèçîñòè îò Áåðíà, Øâåéöàðèÿ.
II è III â. í.ý.
åêîíîì³÷íî áóëà ïðîâ³íö³ºþ ³ñëàìñüêîãî Õîðåçìó, à êóëüòóðíî - êîëîí³ºþ öåíòðàëüíîàç³àòñüêîãî, òþðêñüêîãî ³ñëàìó. Äîñòîâ³ðíå àðàáñüêå äæåðåëî (àëü-Ìàðâàçè, ïðèáëèçíî 1120 ð.) ïîâ³äîìëÿº, ùî Âîëîäèìèð ñàì ïðèéíÿâ ³ñëàì (ï³ä ÷àñ íîâãîðîäñüêîãî ïðàâë³ííÿ). ßêáè â³í çàëèøèâñÿ ó Íîâãîðîä³, òî íàïåâíå çàïðîâàäèâ áè òàì òþðñüêó âåðñ³þ ³ñëàìó ³ òàêèì ÷èíîì ï³âí³÷íà ÷àñòèíà ñõ³äíèõ ñëîâÿí ñòþðê³çóâàëàñÿ á, ÿê öå ñòàëîñÿ ç âîëçüêèìè áîëãàðàìè." Ïåðñèäñêèé ïèñàòåëü XIII â. Ìóõàììàä Àóôè è òóðåöêèé èñòîðèê XV â. Øóêðóëëà èáí Øèõàá òàêæå óòâåðæäàëè, ÷òî â òî âðåìÿ ðóñû-õðèñòèàíå (!) ïðèíÿëè èñëàì. Íà ýòî êîñâåííî óêàçûâàåò è ìíîãîæ¸íñòâî Âëàäèìèðà Ñâÿòîñëàâè÷à. Êàê áû â ïîäòâåðæäåíèå ýòîé ãèïîòåçû â Êèåâå íà Ïîäîëå íàøëè ëèòåéíóþ ôîðìî÷êó ñ àðàáñêîé êóôè÷åñêîé íàäïèñüþ, îòíîñÿùóþñÿ êàê ðàç ê êîíöó Õ âåêà. Íàéäåííàÿ ôîðìî÷êà íå ïîõîæà íà ïðèâîçíóþ âåùü. Àðõåîëîãè íàøëè â Êèåâå òàêæå êîñòè âåðáëþäà. Ïðàâîñëàâíûé áîãîñëîâ È. Ýêîíîìöåâ òàêæå ïèøåò îá èñëàìñêîé óãðîçå, íàâèñøåé íàä Ðóñüþ â Õ âåêå. Ïîýòîìó Âëàäèìèð, çàõâàòèâ Êèåâ, æåñòîêî ïðåñëåäóåò õðèñòèàí è ÿçû÷íèêîâ, ïûòàÿñü áåçóñïåøíî íàâÿçàòü èñëàì. Îòñþäà, íàâåðíîå, è ðàññêàç â "Ïîâåñòè âðåìåííûõ ëåò" îá óñòàíîâêå èì â Êèåâå íîâûõ èäîëîâ. Ïîñêîëüêó ýêîíîìè÷åñêèå è ïîëèòè÷åñêèå èíòåðåñû è Íîâãîðîäà, è Êèåâà áûëè áîëüøå íà Çàïàäå, òî Âëàäèìèð âûíóæäåí áûë ïðèíÿòü õðèñòèàíñòâî. Ïðè÷¸ì, êðåñòèëñÿ âåëèêèé êíÿçü, âåðîÿòíåå âñåãî, ïî ñëàâÿíñêîìó îáðÿäó, à íå ïî ðóñêîìó. Òàê, îïèñûâàÿ êðåùåíèå êèåâëÿí, Ìàöåé Ñòðûéêîâñêèé ãîâîðèë, ÷òî èõ îêðîïëÿëè âîäîé, à íå îêóíàëè â íå¸.
Èìååòñÿ ìíîæåñòâî ôàêòîâ, ÷òî êðåñòèëè ïîñëàíöû Ðèìà.
Ðèìñêèé ïàïà Èîàíí XV ïîäàðèë êíÿçþ Âëàäèìèðó ñâÿòóþ ðåëèêâèþ - ãîëîâó òðåòüåãî Ðèìñêîãî ïàïû ñâ. Êëèìåíòà, ïîäàðåííóþ, â ñâîþ î÷åðåäü, Àíäðèàíó II (867 ã.) ñâÿòûìè Êèðèëëîì è Ìåôîäèåì.
Âåðáëþä ñ ïîãîíùèêàìè. Ôðåñêà XI âåêà. Ñîôèéñêèé ñîáîð â Êèåâå.
À. Æëóòêî ïèøåò: "Ìàã÷ûìà àïîøí³ì ñ³ìâàë³÷íûì àêòàì [ïîäàðîê ãîëîâû ñâ. Êëèìåíòà. - À.È.] áûëà ïàäêðýñëåíàÿ ïåðàåìíàñöü ì³æ ñëàâÿíñê³ì àáðàäàì Âÿë³êàé Ìàðàâ³³ ³ õðûñö³ÿíñòâàì ʳå¢ñêàé äçÿðæàâû."
Öåðêîâíûå êîäåêñû, ïðèïèñûâàåìûå ñâ. Âëàäèìèðó è èçâåñòíûå ïîä èìåíåì "Íîìîêàíîíà", ïî èññëåäîâàíèþ Ê. Ôðèòöëåðà, îêàçûâàþòñÿ ñâîäîì ñòàòåé ãåðìàíñêîãî çàêîíîäàòåëüñòâà; âèçàíòèéñêîå íàçâàíèå ïðèñâîåíî èì, íàäî ïîëàãàòü, â ïîçäíåéøèå âåêà. Öåðêîâü íà Ðóñè äî 1274 ãîäà, ïîäîáíî ðèìñêîé, íå ïðèçíàâàëà ôîòèåâñêèõ ñîáîðîâ (861, 867 è 879 ãã.) è Òðóëüñêèé ñîáîð (692 ã.) íå ñ÷èòàëà âñåëåíñêèì. Ìíîãèå ñëîâà, ñâÿçàííûå ñ õðèñòèàíñêèì êóëüòîì ïðèøëè ñ Çàïàäà: "öåðêîâü", "êðåñòèòü" è ò.ä. Äàæå ðóññêèé ïàòðèîò, àêàäåìèê Î. Òðóáà÷¸â, âûíóæäåí ïðèçíàòü: "Çíàêîìñòâî ñ õðèñòèàíñòâîì äîøëî äî Ðóñè ñ Çàïàäà, íî êðåùåíèå ïðèøëî íà Ðóñü ñ Þãà."
À. Áóøêîâ ïðèâîäèò ñîâåðøåííî óáèéñòâåííûå ôàêòû: "Íàëè÷èå â íàøåì Ñâÿùåííîì Ïèñàíèè Òðåòüåé Êíèãè Åçäðû, êîòîðàÿ ïðèñóòñòâóåò ëèøü â Âóëüãàòå (Áèáëèè íà ëàòûíè) - íî íå â ãðå÷åñêîì è åâðåéñêîì âàðèàíòàõ Ïèñàíèÿ. Ýòî äîêàçûâàåò: ïåðâûå ïåðåâîäû Áèáëèè íà ñòàðîñëàâÿíñêèé ÿçûê áûëè ñäåëàíû èìåííî ñ Âóëüãàòû, òî åñòü ñ Áèáëèè ðèìñêîãî êàíîíà. Äà è êàëåíäàðü - îñíîâà áîãîñëóæåíèÿ - íà Ðóñè áûë ïðèíÿò íå âèçàíòèéñêèé, à êàê ðàç ëàòèíñêèé. Íàçâàíèÿ ìåñÿöåâ ëàòèíñêèå, à íå ðîìåéñêèå, è íà÷àëîì ãîäà ñ÷èòàëñÿ íå ñåíòÿáðü, êàê ó ãðåêîâ, à ìàðò - êàê íà Çàïàäå...
Èíòåðåñíî, åñòü ëè çàïàäíîåâðîïåéñêèå èñòî÷íèêè, ïîäòâåðæäàþùèå ñèþ åðåòè÷åñêóþ ãèïîòåçó?
Ïðåäñòàâüòå ñåáå, åñòü. Âîò ÷òî ñîîáùàåò õðîíèêà ôðàíöèñêàíñêîãî ìîíàõà Àäåìàðà (XII âåê): "Ó èìïåðàòîðà Îòòîíà III áûëè äâà äîñòîïî÷òåííåéøèõ åïèñêîïà: ñâÿòîé Àäàëüáåðò è ñâÿòîé Áðóí. Áðóí ñìèðåííî îòõîäèò â ïðîâèíöèþ Âåíãðèþ. Îí îáðàòèë ê âåðå ïðîâèíöèþ Âåíãðèþ è äðóãóþ, êîòîðàÿ íàçûâàåòñÿ Russia. Êîãäà îí ïðîñò¸ðñÿ äî ïå÷åíåãîâ è íà÷àë ïðîïîâåäîâàòü èì Õðèñòà, òî ïîñòðàäàë îò íèõ, êàê ïîñòðàäàë è ñâÿòîé Àäàëüáåðò. Òåëî åãî ðóññêèé íàðîä âûêóïèë çà äîðîãóþ öåíó. È ïîñòðîèëè â Ðóññèè ìîíàñòûðü åãî èìåíè. Ñïóñòÿ æå íåìíîãî âðåìåíè ïðèø¸ë â Ðóññèþ êàêîé-òî åïèñêîï ãðå÷åñêèé è çàñòàâèë èõ ïðèíÿòü îáû÷àé ãðå÷åñêèé.""
Îòìåòèì, ÷òî ïðàâîñëàâíàÿ öåðêîâü êàíîíèçèðîâàëà âåëèêîãî êíÿçÿ Âëàäèìèðà î÷åíü ïîçäíî.
Ïîñëå ñìåðòè Âëàäèìèðà ðàçãîðàåòñÿ ÿðîñòíàÿ áîðüáà ìåæäó ñëàâÿíñêîé è ðóñêîé èäåÿìè. Ïðèâåðæåíåö ñëàâÿíñêîé èäåè ßðîñëàâ Ìóäðûé ïî "Ýéìóíäîâîé ñàãå" óáèâàåò âîæäÿ ðóñêîé ïàðòèè, ðîñòîâñêîãî êíÿçÿ Áîðèñà. Åñòü ñâåäåíèÿ, ÷òî ßðîñëàâ â 1021 ã. ïðîñèë ó ïàïû Áåíåäèêòà VIII àðõèåïèñêîïà, è ïàïà ïðèñëàë áîëãàðèíà Àëåêñåÿ. Ýòî, íàâåðíî, âûçâàëî íåäîâîëüñòâî ðóñêîé ïàðòèè, âî ãëàâå êîòîðîé âñòàë êíÿçü Ìñòèñëàâ. Àíãëèéñêèå èñòî÷íèêè "Çàêîíû Ýäóàðäà Èñïîâåäíèêà" ñîîáùàþò, ÷òî Ýäóàðä è Ýäìóíä - ñûíîâüÿ óìåðøåãî êîðîëÿ Ýäìóíäà Æåëåçíîáîêîãî - ïðèáûëè ê ðóñêîìó êîðîëþ Ìàëåñêëîäó (Ìñòèñëàâó?). Íå îöåíåíà ïî-íàñòîÿùåìó äåÿòåëüíîñòü êíÿçÿ Ìñòèñëàâà Âëàäèìèðîâè÷à. Ïðè í¸ì çàêàí÷èâàåòñÿ ôîðìèðîâàíèå íîâîãî íàðîäà - ñëàâÿíîðóñîâ, â êóëüòóðå êîòîðûõ óñèëèâàåòñÿ âëèÿíèå ìóñóëüìàíñêîãî Âîñòîêà. Íàïðèìåð, âíà÷àëå âîèíû-ðóñû èñïîëüçîâàëè êîíè÷åñêèé øëåì ñ íàíîñíèêîì, âîçíèêøèé ó ãåðìàíöåâ, âåðîÿòíåå âñåãî ó ãîòîâ. Îäíàêî, íàðÿäó ñ ýòèìè øëåìàìè íà Ðóñè óæå â XI âåêå ïîÿâèëèñü øëåìû íåïîñðåäñòâåííî âîñòî÷íîé ôîðìû - ïðîäîëãîâàòûå, çàêàí÷èâàþùèåñÿ ââåðõó îñòðûì øïèëåì, óêðàøåííûå èíîãäà ïåðîì èëè ôëàæêîì; ñ XII âåêà ýòà ôîðìà ñòàëà íà Ðóñè ãîñïîäñòâóþùåé.
Èíòåðåñíî, ÷òî â ýòî âðåìÿ ïî÷òè íå áûëî âëèÿíèÿ âèçàíòèéñêîé êóëüòóðû. Áåëîðóññêàÿ èññëåäîâàòåëüíèöà Ë. Ëåâøóí ïèøåò: "...ñîâðåìåííàÿ Äðåâíåé Ðóñè (XI-XII ââ.) íåóñòàâíàÿ âèçàíòèéñêàÿ êíèæíîñòü áûëà ïî÷òè ñîâñåì íåèçâåñòíà ðóñè÷àì. Íè îäèí èç çàìåòíûõ âèçàíòèéñêèõ àâòîðîâ ýïîõè âèçàíòèéñêîãî Ðåíåññàíñà (òàê íàçûâàþò ýòîò ïåðèîä èññëåäîâàòåëè) íà Ðóñè íå áûë ïåðåâåä¸í, äàæå ñàìûé âûäàþùèéñÿ èç íèõ - Ìèõàèë Ïñåëë (1018-1078), áîãîñëîâ, ôèëîñîô, èñòîðèê, ôèëîëîã, îðàòîð è ïîýò. Ðóñü íå çàèìñòâîâàëà âèçàíòèéñêèõ ñòèõîòâîðíûõ æàíðîâ. Ñòèõîòâîðíûå ïðîèçâåäåíèÿ ïåðåâîäèëèñü ïðîçîé è ïåðåîñìûñëÿëèñü â æàíðîâîì îòíîøåíèè. Íå ñîñòàâëÿëèñü íà Ðóñè ïðèäâîðíûå õðîíèêè, íå ïèñàëèñü ôèëîñîôñêèå ïðîèçâåäåíèÿ (äî XIV âåêà ôèëîñîôèÿ íà Ðóñè âîîáùå áûëà íå â ÷åñòè)". Âèäèìî, ñëàâÿíîðóñû áåðåãëè ñâîþ íåñòîðèàíñêóþ êóëüòóðó, èçîëèðóÿñü îò ñîâðåìåííîé èì âèçàíòèéñêîé êóëüòóðû. Íå ÿâëÿåòñÿ ñëó÷àéíîñòüþ è òî, ÷òî êðóïíåéøèé ñëàâÿíîðóñêèé ïèñàòåëü íîñèë èìÿ Íåñòîð. Ë. Ãóìèë¸â ñ÷èòàë, ÷òî ïðè êíÿçå Îëåãå Ñâÿòîñëàâè÷å íà ×åðíèãîâñêîé çåìëå ðàñöâåëî íåñòîðèàíñòâî. Ïî âñåé âèäèìîñòè, ðóñêèå êíÿçüÿ ïðèãëàøàëè ãðå÷åñêèõ ìèòðîïîëèòîâ äëÿ óçàêîíåíèÿ è îñâÿùåíèÿ ñâîåé âëàñòè. Ñàìè ìèòðîïîëèòû áîëüøîé âëàñòè íå èìåëè äàæå â êóëüòóðíîé ñôåðå. Õîòÿ ïîïûòêè âíåäðåíèÿ ãðå÷åñêîé êóëüòóðû îíè äåëàëè. Ñâèäåòåëüñòâîì ýòîãî, íàâåðíîå, ìîæåò ñëóæèòü àçáóêà, îáíàðóæåííàÿ Ñ. Âûñîöêèì íà ñòåíàõ Ñîôèè Êèåâñêîé, â êîòîðîé îòñóòñòâóåò 10 ñëàâÿíñêèõ áóêâ, à èìååòñÿ íåñêîëüêî áóêâ ãðå÷åñêèõ. Ýòà íàõîäêà ìîæåò ñâèäåòåëüñòâîâàòü è î òîì, ÷òî êèðèëëèöà ìîãëà ñîçäàâàòüñÿ ïóò¸ì ïîñòåïåííîé ñëàâÿíèçàöèè ãðå÷åñêîãî àëôàâèòà.
Êðåñò Ìóèðåäàõà â Ìîíàñòåð-áîéñ, Èðëàíäèÿ. X â. í.ý.
Ñëàâÿíîðóñû ñôîðìèðîâàëèñü, âåðîÿòíî, íà îñíîâå âÿòè÷åé, ðàäèìè÷åé, ÷àñòè÷íî ñåâåðÿí è äðåãîâè÷åé. Íà íàø âçãëÿä, èì îòâå÷àþò êóðãàííûå òðóïîëîæåíèÿ, îáðàù¸ííûå ãîëîâîé ê âîñòîêó. Åñëè âçãëÿíóòü íà êàðòó ýòèõ êóðãàííûõ òðóïîëîæåíèé, ñîñòàâëåííóþ Â. Ñåäîâûì, òî âèäíî, ÷òî ÿäðî Ðóñêîé çåìëè - âåðõîâüÿ Îêè è Äåñíû, ìåæäóðå÷üÿ Äíåïðà, Ñîæà è Áåðåçèíû (òîãäàøíÿÿ ×åðíèãîâñêàÿ çåìëÿ). Ñëàâèñò Å. Êàðñêèé ïèñàë â ñâî¸ì ãëàâíîì òðóäå "Áåëîðóñû": "Ïî òðóïîëîæåíèþ èõ [ðàäèìè÷åé è âÿòè÷åé. - À.È.] êóðãàíû ñõîäíû ñ òåìè, êîòîðûå èññëåäîâàíû ê çàïàäó îò äðåãîâè÷åé - ïî òå÷åíèþ ð. Áóãà â îêðåñòíîñòÿõ Äðîãè÷èíà Ãðîäíåíñêîé è â Ëþáëèíñêîé, à òàêæå Ñåäëåöêîé ãóáåðíèÿõ." Íàïîìíèì, ÷òî Ìñòèñëàâ Âëàäèìèðîâè÷ - ÷åðíèãîâñêèé êíÿçü, à ðàíåå - òìóòàðàêàíñêèé. Íà êàðòå Â. Ñåäîâà âèäíû è êîëîíèè ñëàâÿíîðóñîâ íà âàæíåéøèõ òîðãîâûõ ïóòÿõ: âîçëå Êèåâà, Íîâîãðóäêà è Ïîëîöêà, íà Ïîäëÿøüå è Çàïàäíîì Ïîëåñüå, íà ×óäñêîì îçåðå è Âåðõíåé Âîëãå, â Áèàðìèè è ò.ä. Ýòî ïîäòâåðæäàþò è äàííûå àíòðîïîëîãèè: â ýïîõó ñðåäíåâåêîâüÿ ìåçîêðåííûé ñðåäíåëèöûé òèï ðàñïðîñòðàí¸í íà Âåðõíåé Îêå, íà Çàïàäíîì Áóãå, âîçëå Ïåðåñëàâëü-Çàëåññêîãî, Ïîëîöêà, ×åðíèãîâà, Íîâîãðóäêà. Íî ñàìîå èíòåðåñíîå, ÷òî ýòîò òèï íàèáîëåå ðàñïðîñòðàí¸í ñðåäè ïîëàáñêèõ ñëàâÿí. Îòìåòèì, ÷òî À. Ñòðèæàê îáíàðóæèë ñõîæåñòü òîïîíèìèêè Ðÿçàíùèíû è Ïîëàáùèíû. Ñëàâÿíîðóñû âíåñëè ñâîé, íî íå ðåøàþùèé, âêëàä â ýòíîãåíåç áåëîðóñîâ, óêðàèíöåâ è ðóññêèõ.
 ýòî æå âðåìÿ â âåðõîâüÿõ Äîíà (Äîíñêàÿ Ðóñü) ôîðìèðóåòñÿ äðóãîé ñëàâÿíñêèé íàðîä - ðóñû-òþðêè, èëè, ïî ýòíîãðàôó Ä. Çåëåíèíó, þæíîðóññêèé íàðîä (àêàþùèé äèàëåêò). Âïîñëåäñòâèå íà îñíîâå þæíîðóñîâ è ñåâåðîðóñîâ (íîâãîðîäöåâ) ñôîðìèðîâàëñÿ ðóññêèé ýòíîñ.
Åñëè âåðíóòüñÿ ê èñòîðèè âçàèìîîòíîøåíèé ßðîñëàâà Ìóäðîãî è Ìñòèñëàâà ×åðíèãîâñêîãî (Ðóñêîãî), òî åù¸ Í. ×óáàòûé çàìåòèë, ÷òî ñìåðòü Ìñòèñëàâà â 1036 ãîäó âûçâàëà ââåäåíèå ßðîñëàâîì íà ïîäâëàñòíûõ åìó òåððèòîðèÿõ ðóñêîé öåðêâè: â Êèåâå âïåðâûå ïîÿâëÿåòñÿ ðóñêèé ìèòðîïîëèò (òîò ãðå÷åñêèé åïèñêîï èç õðîíèêè Àäåìàðà), ñòðîèòñÿ êàìåííûé Ñîôèéñêèé ñîáîð, êàê ñèìâîë äóõîâíîãî ïîä÷èíåíèÿ Êîíñòàíòèíîïîëþ è ò.ä. Ýòî, âèäèìî, áûëî ãëàâíûì óñëîâèåì ïðèñîåäèíåíèÿ êíÿçåé Àëáàíñêîé (×åðíèãîâñêîé) Ðóñè ê äåðæàâå ßðîñëàâà. Íî, âñêîðå, óêðåïèâ ãîñóäàðñòâî, ßðîñëàâ Ìóäðûé, èçáðàíèåì ìèòðîïîëèòà-ðóñèíà Èëàðèîíà, äåëàåò ïîïûòêó âåðíóòüñÿ ê ñëàâÿíñêîìó îáðÿäó è ê öåðêîâíîé íåçàâèñèìîñòè îò Êîíñòàíòèíîïîëÿ. À. Êóçüìèí îáîñíîâàë, ÷òî Äåñÿòèííàÿ öåðêîâü â Êèåâå áûëà îïëîòîì êèðèëëî-ìåôîäèåâñêîé òðàäèöèè â ïðîòèâîïîëîæíîñòü Ñîôèåâñêîé ìèòðîïîëèè - îïëîòà ãðåêîôèëüñêîé ïîëèòèêè.
Ïîõîðîíû Ìñòèñëàâà â ×åðíèãîâå. Ìèíèàòþðà èç Ðàäçèâèëëîâñêîé ëåòîïèñè.
Ïîñëåäóþùèå 100 ëåò ñ ïåðåìåííûì óñïåõîì èä¸ò íåïðåðûâíàÿ áîðüáà ìåæäó "ñëàâÿíàìè" è "ðóñàìè". ×åì ìîæíî îáúÿñíèòü, ÷òî òàê ìàëî ïðàâèâøèé è íåïðèìåòíûé âåëèêèé êíÿçü Ìñòèñëàâ, ñûí Âëàäèìèðà Ìîíîìàõà, ïîëó÷èë ïðîçâèùå "Âåëèêèé" è êàíîíèçèðîâàí ïðàâîñëàâíîé öåðêîâüþ ðàíåå ðàâíîàïîñòîëüíûõ Îëüãè è Âëàäèìèðà? Òîëüêî òåì, ÷òî â îòëè÷èå îò ñâîåãî ñûíà Èçÿñëàâà, áûë ÿðîñòíûì çàùèòíèêîì ðóñêîé öåðêâè. Òîãäà ñòàíîâèòñÿ ïîíÿòíûì, ïî÷åìó Ìñòèñëàâ Âåëèêèé íå óáèë ïëåííûõ ïîëîöêèõ êíÿçåé. Îí âûñëàë èõ â Êîíñòàíòèíîïîëü, ÷òîáû òàì èõ ïåðåâîñïèòàëè â ïðàâîñëàâíî-ðóñêîì äóõå. Çà ÷òî ñóçäàëüñêîãî êíÿçÿ Àíäðåÿ Þðüåâè÷à ïðîçâàëè Áîãîëþáñêèì è ñäåëàëè ñâÿòûì? Çà òî, ÷òî â 1169 ãîäó ðàçðóøèë êèåâñêèå õðàìû? Åñëè ýòè õðàìû áûëè ñëàâÿíñêèå, à íå ðóñêèå, òî êíÿçü Àíäðåé âñ¸ ýòî âïîëíå çàñëóæèë.  çàñëóãó åìó ïðàâîñëàâíàÿ öåðêîâü ìîæåò ïîñòàâèòü è òî, ÷òî ðóñêàÿ èäåÿ ïî÷òè íà 50 ëåò ñòàëà ãîñïîäñòâóþùåé.
Íî, êîãäà â 1204 ãîäó êðåñòîíîñöû çàõâàòèëè Êîíñòàíòèíîïîëü è òàì ïîÿâèëñÿ óíèàòñêèé ïàòðèàðõ, òî óíèéíûå ïðîöåññû íà÷àëèñü è íà Ðóñè.  1225 ãîäó ðóñêèå êíÿçüÿ ïîñëå ïîðàæåíèÿ íà ð. Êàëêå ïðîñèëè ïàïñêîãî ëåãàòà îá óíèè. Ýòî áûëî íà÷àëîì òàê íàçûâàåìîé Ñóçäàëüñêîé óíèè, à çàòåì ïðîèñõîäÿò âîîáùå óäèâèòåëüíûå ñîáûòèÿ.
Íî âíà÷àëå ñëåäóåò ïîãîâîðèòü î çàãàäî÷íîì ãîñóäàðñòâå "Ðóñü-Òþðê". Àðàáñêèé ãåîãðàô Èäðèñè (XII âåê) óïîìèíàåò "Ðóñü-Òþðê" ãäå-òî ïîáëèçîñòè Äîíà è òàêîå ïðåäñòàâëåíèå áóäåò äåðæàòüñÿ â ëèòåðàòóðíîé òðàäèöèè âîñòî÷íûõ àâòîðîâ. Çàíèìàÿñü íàïèñàíèåì ýòèõ ñòðîê, óñëûøàë ïî ðàäèî: çíàìåíèòûé íîðâåæñêèé ïóòåøåñòâåííèê Òóð Õåéåðäàë çàÿâèë â ãîðîäå Àçîâ, ÷òî ïðàðîäèíà ñêàíäèíàâîâ (âèêèíãîâ) íàõîäèòñÿ íà Íèæíåì Äîíó, îòêóäà èõ âûòåñíèëà ðèìñêàÿ àðìèÿ. Ýòî ïîäòâåðæäàåò óïîìÿíóòîå íàìè ñêàçàíèå î áîãå Îäèíå (ñòîèò ïîäóìàòü î ñâÿçè áîãà Îäèíà è ÷èñëà "îäèí" â ðóññêîì ÿçûêå). Ìíîãèå êåëüòñêèå ïëåìåíà ñ÷èòàþò Äîí òîæå ñâîåé ïðàðîäèíîé. Íà íàø âçãëÿä, âåðõîâüÿ Äîíà è Îêè ÿâëÿþòñÿ ïðàðîäèíîé è ñëàâÿí. Èçâåñòíûé ðóññêèé ÿçûêîâåä Î. Òðóáà÷¸â ïèøåò: "À òåì ìûñëü
Çîëîòîé çìååâèê Âëàäèìèðà Ìîíîìàõà. Íàéäåí â ëåñàõ ïîä ×åðíèãîâûì.
Øàõìàòîâà î ëîêàëèçàöèè âîñòî÷íîðóññêîãî íàðå÷èÿ íà Äîíó è Äîíöå è òàì æå - òàêîé ãëàâíîé åãî îñîáåííîñòè, êàê àêàíüå, âíîâü è âíîâü ïðèâëåêàåò íàñ ñâîèì, ïîõîæå, íåñëó÷àéíûì ñîâïàäåíèåì ñ íàèáîëåå ñðåäèííûì ÿâëåíèåì àðåàëà àêàíüÿ, âíîâü è âíîâü íåñÿ ñ ñîáîé ìûñëü, ÷òî ãäå-òî çäåñü åù¸ ìîæåò áûòü íàùóïàí äðåâíèé öåíòð îáùåðóññêîãî è îáùåâîñòî÷íîñëàâÿíñêîãî ÿçûêîâîãî àðåàëà [...] Ôåíîìåí àðõàè÷íîé ñëàâÿíîðóññêîé ãèäðîíèìèè íà Äîíó, â âåðõíèõ äâóõ òðåòÿõ åãî òå÷åíèÿ, êàê áû íà ïîäñòóïàõ ê Ïðèàçîâüþ, áðîñàåòñÿ â ãëàçà äàæå ïðè ïåðâîì âçãëÿäå, êàê âïðî÷åì è åãî ñàìîáûòíîñòü (îòñóòñòâèå äàæå àïåëëàòèâíûõ áàç) è îòîðâàííîñòü îò îñíîâíîãî îáùåðóññêîãî ìàòåðèêà. Êàê ñêëàäûâàåòñÿ ýòîò äîíñêîé ôåíîìåí, ãäå ëåæàò åãî èñòîêè?"
Äåéñòâèòåëüíî, Äîí - ñâÿùåííàÿ äëÿ ñëàâÿí ðåêà. Íî, åñëè ñóäèòü ïî ôîëüêëîðó, òî Äóíàé ñòàë ãëàâíîé ðåêîé â íàðîäíîé êóëüòóðå ñëàâÿí. Çäåñü ïðîòèâîðå÷èÿ íåò, ïîñêîëüêó, íà íàø âçãëÿä, "Äóíàé" - ýòî çàïàäíîñëàâÿíñêàÿ òðàíñêðèïöèÿ ñëîâà "Äîí". Äà è äðóãèå âàæíåéøèå ñëàâÿíñêèå ðåêè íå èçáåæàëè ïîäîáíîãî: Äíåïð ðàíüøå íàçûâàëñÿ Äîíåïð, à Äíåñòð - Äîíåñòð.  ïàìÿòè ñëàâÿíñêèõ íàðîäîâ, â èõ ôîëüêëîðå Äóíàé (Äîí) ïðåäñòàâàë êàê öåíòð ìèðà. Ñëåäîâàòåëüíî, ïî ñóòè íåò ïðîòèâîðå÷èé ìåæäó äóíàéñêîé è ñàðìàòñêîé òåîðèÿìè ïðîèñõîæäåíèÿ ñëàâÿí: ýòî ïðîñòî äâå ñòîðîíû îäíîé ìåäàëè - äîíñêîé òåîðèè ïðîèñõîæäåíèÿ ñëàâÿí.
Âåðí¸ìñÿ, îäíàêî, ê "Ðóñè-Òþðê", êîòîðàÿ, íàâåðíîå, íå âîøëà â èìïåðèþ ßðîñëàâà Ìóäðîãî è ðàçâèâàëàñü êàê ñàìîñòîÿòåëüíîå ðóñêî-òþðêñêîå ãîñóäàðñòâî. Òàê, Î. Òðóáà÷¸â îòìå÷àåò, ÷òî òîëüêî ó ðóññêèõ ñëîâî "êðåñòüÿíå" ïðîèñõîäèò îò ñëîâà "õðèñòèàíå". Ýòî ìîãëî ïðîèçîéòè òîëüêî â ãîñóäàðñòâå "Ðóñü-Òþðê", ãäå çåìëåäåëüöû áûëè õðèñòèàíàìè, à ñêîòîâîäû - ìóñóëüìàíàìè è ÿçû÷íèêàìè. Âåíãåðñêèé ìîíàõ-äîìèíèêàíåö Þëèàí, ñîâåðøèâøèé âî âðåìÿ ïîõîäà Áàòûÿ ïóòåøåñòâèå ïî Âîñòî÷íîé Åâðîïå, ïèñàë: "Òðåòüÿ ÷àñòü [òàòàð. - À.È.] îñòàíîâèëàñü ïðîòèâ Äîíà áëèçêî çàìêà Âîðîíåæ, òàêæå êíÿæåñòâà ðóññêèõ..." Ìîíàõ íå ãîâîðèë, ÷òî òàòàðû ðàçãðîìèëè Âîðîíåæ, êîòîðûé, âîçìîæíî, áûë ñòîëèöåé "Ðóñè-Òþðê".
Òàê ìû ïîäîøëè ê ïîõîäó Áàòûÿ íà Ðóñü. Ïðè ýòîì âîçíèêàåò ìíîæåñòâî âîïðîñîâ. À. Áóøêîâ â ñâîåé êíèãå "Ðîññèÿ, êîòîðîé íå áûëî" çàäà¸ò 30 êàâåðçíûõ âîïðîñîâ. Äîáàâèì ê íèì åù¸ íåñêîëüêî. Ñëó÷àéíî ëè òî, ÷òî ïîõîä Áàòûÿ íà÷àëñÿ òîãäà, êîãäà íà Ðóñè ôàêòè÷åñêè ïîáåäèëà óíèÿ ñ Ðèìîì? Ñëó÷àéíî ëè òî, ÷òî êîíå÷íûì ïóíêòîì ïîõîäà Áàòûÿ áûëà Ïàííîíèÿ - öåíòð ñëàâÿíñêîé êóëüòóðû è öåðêâè, à òàêæå Áîñíèÿ - öåíòð áîãîìèëüñòâà? Áåëîðóññêèé èñòîðèê Â. Ïàíóöåâè÷ îòìå÷àë, ÷òî íà ëàòèíñêîì ÿçûêå áîãîìèëû íàçûâàþòñÿ "òàòàðû" ("êàðòàðû"). Î ðàñïðîñòðàíåíèè áîãîìèëüñòâà íà Ðóñè ãîâîðÿò è ìåñòíûå íàõîäêè àìóëåòîâ-çìååâèêîâ, êîòîðûå èñòîðèê À. Ðûíäèíà îáîñíîâàííî ñâÿçûâàåò ñ åðåñüþ ìàíèõåéñòâà. Óïîìÿíóòûé ðàíåå ìîíàõ-ðàçâåä÷èê Þëèàí äîêëàäûâàë â Àïîñòîëüñêóþ ñòîëèöó: "...êíÿçü ñóçäàëüñêèé ïåðåäàë ñëîâåñíî ÷åðåç ìåíÿ, êîðîëþ âåíãåðñêîìó, ÷òî òàòàðû äí¸ì è íî÷üþ ñîâåùàþòñÿ êàê áû ïðèòòè è çàõâàòèòü êîðîëåâñòâî âåíãðîâ-õðèñòèàí. Èáî ó íèõ, ãîâîðÿò, åñòü íàìåðåíèå èòòè íà çàâîåâàíèå Ðèìà..." Ïîä óãðîçîé âîéíû â 1258 ãîäó òàòàðû çàñòàâèëè êíÿçÿ Äàíèëó Ãàëèöêîãî ñðûòü íåñêîëüêî êðåïîñòåé, à ãëàâíîå - îòêàçàòüñÿ îò óíèè ñ Ðèìîì. Ñëó÷àéíî ëè òî, ÷òî â ýòî æå âðåìÿ êíÿçü Ìèíäîâã òîæå îòêàçûâàåòñÿ îò êàòîëè÷åñòâà?
Òàêèì îáðàçîì, ìû ïîäõîäèì ê âûâîäó, ÷òî íå áûëî íèêàêîãî ìîíãîëî-òàòàðñêîãî èãà, à â ðåçóëüòàòå ðåëèãèîçíîé âîéíû áûëà ñîçäàíà Ðóñêî-Òþðêñêàÿ èìïåðèÿ. Òîãäà ñòàíîâèòñÿ ïîíÿòíûì è ïîêðîâèòåëüñòâî, îêàçûâàåìîå òàòàðàìè ïðàâîñëàâíîé öåðêâè, è ñóùåñòâîâàíèå â Çîëîòîé Îðäå öåëûõ äâóõ ïðàâîñëàâíûõ åïàðõèé - Ïîäîíñêîé è Ñàðñêîé, è êàíîíèçàöèÿ ðóñêîé öåðêîâüþ ïëåìÿííèêà Áàòûÿ (ñâÿòîé öàðåâè÷ ϸòð Îðäûíñêèé) è ò.ä. Ñûí Áàòûÿ Ñàðòàê áûë ïðàâîñëàâíûì äèàêîíîì.
Ðîññèéñêèé àðõåîëîã Ä.Àâäóñèí çàìåòèë îäèí ôåíîìåí ðóñêîé êóëüòóðû êîíöà XIII âåêà: "Õîòÿ òàêèå êðóïíûå öåíòðû Ðóñè, êàê Íîâãîðîä, Ïñêîâ, Ïîëîöê, Ñìîëåíñê è íåêîòîðûå äðóãèå, è íå ïîñòðàäàëè îò ìîíãîëî-òàòàðñêèõ âîéñê, õîòÿ òðàäèöèè ðåìåñëà â ýòèõ ãîðîäàõ ïðîäîëæàëèñü, âñ¸ æå â îáùåðóññêèõ ìàñøòàáàõ âî âòîðîé ïîëîâèíå XIII âåêà ïðîñëåæèâàåòñÿ îãðóáëåíèå, îïðîùåíèå è äàæå èñ÷åçíîâåíèå ìíîãèõ òåõíè÷åñêèõ ïðè¸ìîâ, èçâåñòíûõ äî ýòîãî â Äðåâíåé Ðóñè [...] Íàâñåãäà èñ÷åçëî ìàñòåðñòâî ïåðåãîðîä÷àòîé ýìàëè, íàäîëãî ïðåêðàùàåòñÿ ïðîèçâîäñòâî ñêàíè, ÷åðíè è çåðíè, âîçðîäèâøèõñÿ òîëüêî â XIV-XVI ââ." Êîíå÷íî, ÷àñòü ðåìåñëåííèêîâ ìîãëà áûòü îòïðàâëåíà â Çîëîòóþ Îðäó, íî, íàì êàæåòñÿ, áîëåå ïðàâäîïîäîáíà äðóãàÿ âåðñèÿ: íà ýòèõ ñåâåðíûõ çåìëÿõ ñòàëè íàñàæäàòü îðäûíñêîå ïðàâîñëàâèå è ìàñòåðà-êàòîëèêè âûíóæäåíû áûëè âûåõàòü. Òàê, äîêóìåíòàëüíî èçâåñòíî, ÷òî â Ãàëèöêóþ çåìëþ áåæàëî ìíîãî ìåòàëëóðãîâ, þâåëèðîâ, øîðíèêîâ, îðóæåéíèêîâ. Åñòü è òðåòüÿ âåðñèÿ: êðèçèñ êóëüòóðû ñåâåðíûõ çåìåëü, êîòîðûå áûëè îñâîáîæäåíû Áàòûåì îò óïëàòû íàëîãîâ íà 20 ëåò, áûë òîãäà ñâÿçàí ñ âðåìåííûì ãîñïîäñòâîì áîãîìèëüñòâà (ìàíèõåéñòâà), îòðèöàâøåãî è ìàòåðèàëüíóþ æèçíü, è êóëüòóðó, è èñêóññòâî, è ò.ä.
Åñëè ïîñìîòðåòü çàïàäíûå èñòî÷íèêè êîíöà XIII âåêà, òî òàì ÷èòàåì íå î íåñ÷àñòíîé Ðóñè, à î ìîãó÷åì ðóñêîì íàðîäå. Òàê, È. Øìåëëåð ïèñàë â "Áàâàðñêîì ñëîâàðå": "Ïåðâûé íàðîä (ñðåäè õðèñòèàíñêèõ íàðîäîâ) - ðóñêèå, ó èõ ñâÿùåííèêîâ èíîé ïîðÿäîê öåðêîâíîé ñëóæáû è èñ÷èñëåíèå âðåìåíè äíÿ."  1295 ãîäó Ðèìñêèé ïàïà îáúÿâèë êðåñòîâûé ïîõîä è áëîêàäó ïðîòèâ Ðóñè, ïûòàâøóþñÿ çàõâàòèòü Ôèíëÿíäèþ. Âîéíà äëèëàñü 11 ëåò è çàêîí÷èëàñü ïîáåäîé Ðóñè. È ýòî âñ¸ áåäíàÿ è íåñ÷àñòíàÿ Ðóñü ïîä óæàñíûì òàòàðñêèì èãîì? Ðîññèéñêèé èñòîðèê Á. Ôëîðÿ ïèøåò: "... íà ïðîòÿæåíèè âòîðîé ïîëîâèíû XIII - ðàííåãî XIV â. ñàìîèäåíòèôèêàöèÿ íàñåëåíèÿ ñ "Ðóñüþ" è "ðóññêèìè" ïðî÷íî óòâåðäèëàñü âî âñåõ ÷àñòÿõ Äðåâíåé Ðóñè." È ýòî â ðàçäðîáëåííîé, óíèæåííîé è ðàçãðîìëåííîé Ðóñè?
Ðóññêèé Ñâÿòî-Ïàíòåëåéìîíîâ ìîíàñòûðü íà Àôîíå.
Ðóñêî-Òþðêñêàÿ èìïåðèÿ âêëþ÷àëà â ñåáÿ è çíà÷èòåëüíóþ ÷àñòü Áàëêàí, ãäå íà ïîëóîñòðîâå Àôîí âîçíèê äóõîâíûé öåíòð ðóñêîé öåðêâè, â êîòîðîì îêîí÷àòåëüíî îôîðìèëàñü ðóñêàÿ èäåÿ. Ðóñêèìè (ðóñèíàìè) ñ÷èòàëèñü ëþäè ïðàâîñëàâíîãî èñïîâåäîâàíèÿ, êîòîðûå â áîãîñëóæåíèè èñïîëüçîâàëè öåðêîâíîñëàâÿíñêèé ÿçûê è îáÿçàòåëüíî íà êèðèëëèöå. Ýòî ÿâíî ñëåäóåò èç "Ñïèñêà ãîðîäîâ ðóñêèõ" (XIV â.). Íå ñëó÷àéíî êèðèëëèöó ÷àñòî íàçûâàëè ðóñêèì ïèñüìîì.
 òîì æå XIII âåêå â êàòîëè÷åñêîé ñðåäå íà÷àë çàðîæäàòüñÿ ïàíñëàâèçì êàê ðåàêöèÿ íà ðóñêî-òþðêñêóþ àãðåññèþ.
À â XIV âåêå íà Ñâÿòîé ãîðå íà÷àëñÿ ìîùíûé ïîäú¸ì ðóñêîé êóëüòóðû, ïðåäñòàâëåííûé òàêèìè ñëàâíûìè èìåíàìè, êàê Åâôèìèé Òûðíîâñêèé, Ãðèãîðèé Öàìáëàê, ìèòðîïîëèòû Êèïðèàí è Èîñàô Áäèíñêèé, Êîíñòàíòèí Êîñòåíå÷ñêèé (ñêàçàâøèé: "Äîáðûå è äèâíûå ìóæè, ïåðåâîäèâøèå äðåâíèå êíèãè, èçáðàëè òîí÷àéøèé è ïðåêðàñíåéøèé ðóñêèé ÿçûê."). Èñèõàñòû Åâôèìèé Òûðíîâñêèé è Êîíñòàíòèí Êîñòåíå÷ñêèé îáîæåñòâëÿëè áóêâû è ñëîâà. Ýòî åù¸ ðàç ïîäòâåðæäàåò èñêëþ÷èòåëüíîå çíà÷åíèå â ðóñêîé èäåå êèðèëëèöû è öåðêîâíîñëàâÿíñêîãî ÿçûêà. Òîãäà ñòàíîâèòñÿ ïîíÿòíûì ìíîãîâåêîâîå ñîïðîòèâëåíèå ðóñêîé ïðàâîñëàâíîé öåðêâè áîãîñëóæåíèþ íà íàðîäíûõ ÿçûêàõ.
Ðóñêàÿ èäåÿ ñïîñîáñòâîâàëà ïàäåíèþ Êîíñòàíòèíîïîëÿ â 1454 ãîäó. Äëÿ ðóñêèõ èç Ðóñè-Òþðê òóðêè (òþðêè) áûëè áðàòüÿ, à êàòîëèêè, òåì áîëåå óíèàòû, òàêîâûìè íå ÿâëÿëèñü. Êàê íè ïûòàëèñü èåçóèòû âîâëå÷ü Ìîñêîâèþ â àíòèòóðåöêèå ñîþçû, ýòî íå èìåëî óñïåõà - ìîñêîâñêî-òóðåöêîå áðàòñòâî ïðîäîëæàëîñü âïëîòü äî ïðàâëåíèÿ öàðåâíû Ñîôüè.
Íà ìíîãèå âîçíèêøèå âîïðîñû ïîìîæåò îòâåòèòü èçó÷åíèå èñòîðèè áåëîðóññêèõ òàòàð. Íåäàâíî ìîëîäûå èññëåäîâàòåëè Ñ. Áîãäàí è Â. Ãóùà îïðåäåëèëè, ÷òî äðåâíåå ïèñüìî áåëîðóññêèõ òàòàð ÿâëÿåòñÿ íå "àðàáñêèì", à "ïåðñèäñêî-òþðêñêèì". ßçûêîâåä Ñ. Ìàëîâ ñ÷èòàåò, ÷òî àðàìåéñêî-àëàíñêàÿ ïèñüìåííîñòü êîíöà I òûñÿ÷åëåòèÿ í.ý. ñâÿçàíà ñ ñîãäèéñêî-þýáàíüñêî-äðåâíåòþðêñêî-õàçàðñêîé "ëèíèåé" ðàñïðîñòðàíåíèÿ (è òðàíñôîðìàöèè) íåñòîðèàíñêîãî ýñòðàíãåëî. Ýòî, íàâåðíîå, òî ðóñêîå ïèñüìî, íà êîòîðîì áûëî íàïèñàíî Åâàíãåëèå è Ïñàëòûðü, óâèäåííûå Ñâ. Êèðèëëîì â Êðûìó. Îäíàêî, ìíîãèå èññëåäîâàòåëè ñ÷èòàþò, ÷òî îíè áûëè íàïèñàíû ñ èñïîëüçîâàíèåì ñèðèéñêî-íåñòîðèàíñêîãî ïèñüìà. Òàê, À. Êóçüìèí ïèøåò: "Ïî ñîîáùåíèþ ïåðñèäñêîãî èñòîðèêà Ôàõð àä-äèíà Ìóáàðàêøàõà (XIII âåê), ó õàçàð áûëî ïèñüìî, êîòîðîå ïðîèñõîäèëî îò ðóñêîãî. Õàçàðû çàèìñòâîâàëè åãî îò æèâóùåé âáëèçè "âåòâè ðóìèéöåâ" (âèçàíòèéöåâ), êîòîðûõ îíè íàçûâàþò ðóñàìè.  àëôàâèòå 21 áóêâà, îíè ïèøóòñÿ ñëåâà íàïðàâî, êàê è â àðàìåéñêîì èëè ñèðèéñêî-íåñòîðèàíñêîì ïèñüìå." Âîçìîæíî, ðóñû òîãäà èñïîëüçîâàëè äâà âèäà ïèñüìà. Èíòåðåñíî òî, ÷òî îáà âèäà ïèñüìà ñâÿçàíû ñ íåñòîðèàíàìè. Ñëåäîâàòåëüíî, òàòàðû íå ïåðåâîäèëè ñâîè êíèãè íà áåëîðóññêèé ÿçûê, êàê ïðèíÿòî ñ÷èòàòü, à ïðèíåñëè ñþäà, â Áåëàðóñü, ñâîé ðîäíîé ðóñêèé (ñëàâÿíñêèé) ÿçûê. Êèòàáû áåëîðóññêèõ òàòàð - óáåäèòåëüíîå äîêàçàòåëüñòâî ñóùåñòâîâàíèÿ ìîùíîãî ãîñóäàðñòâà "Ðóñü-Òþðê." Èçó÷åíèå ÿçûêà êèòàáîâ ïîìîæåò îòâåòèòü íà âîïðîñ: íà êàêèõ ÿçûêàõ ðàçãîâàðèâàëè ðóñû-òþðêè è ñëàâÿíîðóñû.
Êàê ðàç ñåé÷àñ ãðóïïà ïèñàòåëåé è âîåíà÷àëüíèêîâ èç Òàòàðñòàíà îáðàòèëàñü ê ðîññèéñêîìó ïðåçèäåíòó Â. Ïóòèíó ñ ïðåäëîæåíèåì îá îòìåíå ïðàçäíîâàíèÿ ãîäîâùèíû Êóëèêîâñêîé áèòâû. Äåéñòâèòåëüíî, â öèâèëèçîâàííûõ ñòðàíàõ íå ïðèíÿòî ãîðäèòüñÿ ñâîèìè ãðàæäàíñêèìè âîéíàìè.
Äðóãàÿ ÷àñòü òàòàð ñòàëà èçâåñòíà íàì ïîä íàçâàíèåì "êàçàêè". Àìåðèêàíñêèé ñëàâèñò Ô. Äâîðíèê ïèñàë: "Òàòàðñêèå êàçàêè áûëè òàêæå íà Äîíó, Îêå è Âîëãå, è èõ óñëóãàìè ÷àñòî ïîëüçîâàëèñü ðÿçàíñêèå è ìîñêîâñêèå êíÿçüÿ. Ïåðâûå èçâåñòèÿ î ñóùåñòâîâàíèè êàçàêîâ íà ãðàíèöàõ Ëèòâû è Ïîäíåïðîâüÿ äàòèðóþòñÿ êîíöîì XV âåêà. Äàæå òóò òàòàðñêèé ýëåìåíò, ïîõîæå, ñíà÷àëà ïðåîáëàäàë, õîòÿ âñêîðå â èõ ðÿäàõ ïîÿâèëèñü ñëàâÿíå." Âïåðâûå êàçàêè óïîìèíàþòñÿ â ëåòîïèñÿõ ïîä 1444 ãîäîì, ïðè÷¸ì êàçàêè ðÿçàíñêèå. Êàê âèäèì, åñëè ìû çàíèìàåìñÿ èñòîðèåé Ðóñè, òî ïîñòîÿííî íàòûêàåìñÿ íà Ðÿçàíü è Äîí.
Çàïîðîæñêèå êàçàêè âñåãäà ñ÷èòàëè ñåáÿ ïîòîìêàìè õàçàð (ìîæíî ïî÷èòàòü êàçàöêèå ëåòîïèñè è "Èñòîðèþ ðóñîâ"). À. Áóøêîâ ïèøåò: "Õàçàðû - êîçàðû - ïðåäêè êàçàêîâ? ×òî æ, ýòà ãèïîòåçà âîâñå íå âûãëÿäèò íàäóìàííîé. Ëþáîïûòíî, ÷òî ñðåäíåâåêîâûå àâòîðû, îïèñûâàÿ âíåøíîñòü õàçàð, óïîìèíàþò âûñîêèå øàïêè ñ ìàòåð÷àòûìè âåðõàìè, ñâåøèâàþùèìèñÿ íà ñòîðîíó - øàïêè òàêèå êàçàêè íîñèëè åù¸ â XIX ñòîëåòèè." Îòìåòèì, ÷òî ïåðâûå êàçàêè áûëè õðèñòèàíàìè-íåñòîðèàíàìè, êàê è ñëàâÿíîðóñû. Íî ìîæíî ëè èõ, ñ÷èòàâøèõ Õðèñòà ÷åëîâåêîì, íàçûâàòü õðèñòèàíàìè?
Ãëàâíûì ãåðîåì óêðàèíñêîãî ôîëüêëîðà ÿâëÿåòñÿ êàçàê Ìàìàé, åãî íåêîòîðûå èññëåäîâàòåëè îòîæäåñòâëÿþò ñî çíàìåíèòûì òàòàðñêèì òåìíèêîì Ìàìàåì, èëè ñ åãî ðîäñòâåííèêàìè.
Ìîæíî ìíîãî ãîâîðèòü î ñâÿçÿõ ìåæäó "Ðóñüþ-Òþðê" è êàçà÷åñòâîì. Çàïîðîæñêèå êàçàêè âñåãäà ïîääåðæèâàëè çàêîííóþ íàñëåäíèöó "Ðóñè-Òþðê" - Ìîñêîâèþ. Åäèíñòâåííûé ðàç îíè ïîä íà÷àëîì êîøåâîãî àòàìàíà Ãîðäèåíêî âûñòóïèëè ïðîòèâ ðóññêîãî öàðÿ - Ïåòðà I. Îäíàêî è ýòî ëåãêî îáúÿñíèòü: äëÿ "èñòèííûõ" ðóñêèõ è ñòàðîîáðÿäöåâ ϸòð I áûë àíòèõðèñòîì.
 XIX âåêå â ãîäû ðîæäåíèÿ óêðàèíñêîé íàöèîíàëüíîé èäåè ðîäèëñÿ ìèô î çàïîðîæñêèõ êàçàêàõ êàê î áîðöàõ çà ýòó èäåþ. Îäíàêî, ê ñîæàëåíèþ, îíè áûëè âûðàçèòåëÿìè è çàùèòíèêàìè ðóñêîé èäåè. Ïîýòîìó êàçàêè òàê ëåãêî øëè íà ñîþç ñî ñâîèìè áðàòüÿìè ïî "Ðóñè-Òþðê" òàòàðàìè.
Åù¸ â XV âåêå â ïðîòèâîâåñ ðóñêîé èäåå ïîëüñêèé êîðîëü Êàçèìèð ßãåëëîí÷èê õîòåë ñîçäàòü íà óêðàèíñêèõ çåìëÿõ Ðóñêîå êíÿæåñòâî âî ãëàâå ñî ñâîèì ñûíîì Ñèãèçìóíäîì. Íî ìîñêîâñêèé ïðàâèòåëü Èâàí III, óãðîæàÿ âîéíîé, íå ïîçâîëèë ýòî ñäåëàòü.  íà÷àëå XVII âåêà ðóñèíñêàÿ (óêðàèíñêàÿ) èäåÿ åù¸ òëåëà â ñðåäå óêðàèíñêîé øëÿõòû è óíèàòñêîé öåðêâè. Ïîýòîìó çàïîðîæöû òàê æåñòîêî ðàñïðàâëÿëèñü ñî ñëóæèòåëÿìè óíèàòñêîé öåðêâè. Øëÿõòè÷ Áîãäàí Õìåëüíèöêèé, âîçìîæíî, âíà÷àëå è ïûòàëñÿ èñïîëüçîâàòü çàïîðîæñêóþ ñòèõèþ äëÿ ñîçäàíèÿ óêðàèíñêîãî ãîñóäàðñòâà, íî ýòà àíàðõè÷íàÿ ñèëà âñåìè ñâîèìè ïîìûñëàìè áûëà íàïðàâëåíà â ñòîðîíó ðóñêîé ñòîëèöû, òðåòüåãî Ðèìà - Ìîñêâû. Ïîýòîìó Ïåðåÿñëàâñêàÿ Ðàäà â òîé ñèòóàöèè áûëà íåèçáåæíà. Ìîæåò íå ñëó÷àéíî äëÿ ïîäïèñàíèÿ ïðåäàòåëüñêèõ äîêóìåíòîâ áûë âûáðàí ãîðîä Ïåðåñëàâ: ýòî íàçâàíèå ñâÿòî äëÿ ðóñêîãî äóõà.
Ðóñêàÿ èñòîðèÿ òðåáóåò äàëüíåéøèõ ãëóáîêèõ, òðåçâûõ, íåïðåäâçÿòûõ è íåñòåðåîòèïíûõ èññëåäîâàíèé, îïèðàþùèõñÿ íà áåçóñëîâíûå ôàêòû è æåëåçíóþ ëîãèêó. Âíà÷àëå íåîáõîäèìî âûÿâèòü âñå ôàëüøèâêè ñðåäè èñòîðè÷åñêèõ äîêóìåíòîâ è ëèòåðàòóðíûõ ïðîèçâåäåíèé.
Àâòîð ïûòàëñÿ äîêàçàòü, ÷òî ðóñêàÿ èäåÿ âîçíèêëà â XIII âåêå. Åñëè â ïàìÿòíèêàõ, äàòèðóåìûõ ðàíåå XIII âåêà, è âñòðå÷àþòñÿ ñëîâà î ðóñêîì ïàòðèîòèçìå, î ðóñêîé äåðæàâå è òîìó ïîäîáíîå, òî ÿñíî, ÷òî ýòî èëè ôàëüøèâêà, èëè îøèáêà â äàòèðîâêå. Îòñþäà ñëåäóåò, ÷òî íàèáîëåå ðàííåå âîçìîæíîå âðåìÿ ñîçäàíèÿ "Ïîâåñòè âðåìåííûõ ëåò" - XIII âåê.
 ïðîøëîì ãîäó â Íîâãîðîäå Âåëèêîì ïðîèçîøëà íàó÷íàÿ ñåíñàöèÿ: àðõåîëîãè íàøëè ÷àñòü êíèãè êîíöà Õ âåêà, íà âîùåíûõ äîùå÷êàõ êîòîðîé íàïèñàíû ïñàëìû. Àêàäåìèê Â. ßíèí ïèøåò: "ßñíî îäíî: â Íîâãîðîäå óæå â ïåðâûå äåñÿòèëåòèÿ ïîñëå ïðèíÿòèÿ Ðóñüþ õðèñòèàíñòâà øèðîêî ðàñïðîñòðàíèëàñü ñîáñòâåííàÿ, îòëè÷íàÿ îò áàëêàíñêèõ îáðàçöîâ, ïèñüìåííîñòü." Ñîâåðøåííî î÷åâèäíî, ÷òî ýòà íàõîäêà äîëæíà êàðäèíàëüíî èçìåíèòü íàøè ïðåäñòàâëåíèÿ î êîðíÿõ äðåâíåðóññêîé êóëüòóðû. ßñíî, ÷òî åù¸ äî 988 ãîäà íà Ðóñè áûëà âûñîêàÿ êóëüòóðà, êîðíè êîòîðîé ñëåäóåò èñêàòü íå íà Áàëêàíàõ. Óæå â 2001 ãîäó ðîññèéñêèå àðõåîëîãè îòêðûëè äðåâíåðóññêèé ãîðîä â Òàìáîâñêîé îáëàñòè, ÷òî çíà÷èòåëüíî þæíåå îòîäâèãàåò ãðàíèöû Äðåâíåé Ðóñè. Òàê ÷òî èìååì åù¸ îäèí àðãóìåíò â ïîëüçó ñóùåñòâîâàíèÿ Ðóñè-Òþðê. Âñ¸ ýòî õîðîøî âïèñûâàåòñÿ â ïðåäëîæåííóþ íàìè êîíöåïöèþ ïðîèñõîæäåíèÿ Ðóñè.
Àëåêñàíäð Èëüèí
P.S. Êîãäà ñòàòüÿ áûëà íàïèñàíà, ìû îáðàòèëè âíèìàíèå íà ýòàïû äåíåæíîãî îáðàùåíèÿ íà Ïîëåñüå. Íà íàø âçãëÿä, îíè, â îñíîâíîì, ïîäòâåðæäàþò ïðåäëîæåííóþ êîíöåïöèþ:
Ïåðèîä ðèìñêîãî äèíàðèÿ (êîíåö 2 â.- íà÷. 3 â. í.ý.). Ïîëóâàññàëüíîå îò Ðèìà ãîñóäàðñòâî áàñòàðíîâ (çàðóáèíöåâ) îáåñïå÷èâàåò ôóíêöèîíèðîâàíèå ÿíòàðíîãî òîðãîâîãî ïóòè.
Ïåðèîä êóôèöêîãî äèðõåìà (9-10 ââ.). Ðóñêàÿ äåðæàâà-êàãàíàò - ìîñò ìåæäó Ñåâåðíîé Åâðîïîé è Àðàáñêèì õàëèôàòîì.
Ïåðèîä çàïàäíîåâðîïåéñêîãî äèíàðèÿ (êîíåö 10 â. - 1060 ã.). Ïðîçàïàäíàÿ ïîëèòèêà êèåâñêèõ êíÿçåé ßðîïîëêà, Âëàäèìèðà Ñâÿòîãî, ßðîñëàâà Ìóäðîãî è Èçÿñëàâà ßðîñëàâè÷à.
Áåçìîíåòíûé ïåðèîä (2-ÿ ïîë. 11 - 13 âåê). Ïîáåäà èçîëÿöèîíèñòñêèõ (íåñòîðèàíî-áîãîìèëüñêèõ) ñèë.
Ïåðèîä ïðàæñêîãî ãðîøà (14-15 ââ.). Âõîæäåíèå Ïîëåñüÿ â ñîñòàâ ÂÊË è ïîâîðîò íà Çàïàä.
http://w3.bresttelecom.by/~brama/nomer19-20/artic06.shtml
2003.08.20 | NAVIGATOR
Õòî íàéõîðîáð³øèé - íàéãëèáøà ÁÅÇÎÄÍß! Çàïàìîðî÷åííÿ ãàðàíòîâàíå
Çà çàêëèíàííÿìè ³ì-Ïåðö³â ïðî ºäèíèé ñõ³äíîñëîâ"ÿíñüêèé íàðîä ï³ä íàçâîþ ðóñü õî÷ó äàòè íåâåëèêó ³ñòîðè÷íó äîâ³äêó ïðî ³ñòîðè÷í³ íàçâè òîãî, ùî º çàðàç Ìîñêîâñüêîþ îáëàñòþ.Ãåðîäîò, ùî çäåá³ëüøîãî íå ïîìèëÿâñÿ, íà ñâî¿é êàðò³ ñâ³òó ðîçì³ñòèâ íà ö³é òåðèòî𳿠Âåëèêîðîñ³¿ Àíäðîôàã³â - ëþäî¿ä³â.
Òàêèì ÷èíîì ïåðøà ³ñòîðè÷íà íàçâà Âåëèêîðîñ³¿ - Àíäðîôàã³ÿ.
Âîíà æ äèâíèì ÷èíîì ïðèì³íèìà äî 20-ãî ñòîë³òòÿ.
Ïîò³ì òåðèòîð³ÿ Ìîñêîâñüêî¿ îáëàñò³ íàçèâàëàñü Ìåð³ºþ (çíîâ ñõîæå íà 20-òå ñòîë³òòÿ)
Ïîò³ì ³ìåíåì ïðàëüíî¿ ìàøèíè Âÿòêà ( íå íàéêðàùèé âàð³àíò - êðàùå á Åëåêòðîëþêñ) Åëåêòðîëþêñ³ÿ!
Ïîò³ì Çàë³ññüêîþ Óêðà¿íîþ. (îò äå ºäèíñòâî!)
Ïîò³ì Ðîñòîâî-Ñóçäàëüùèíîþ.
Ïîò³ì Çîëîòîþ Îðäîþ (äåõòî õî÷å çíîâ)
Ïîò³ì Ìîñêî⳺þ.
Ïîò³ì Ðóññþ.
Îòàê-òî ä³òêè!
2003.08.25 | Àáàêóìîâ À. Â. (3)
Re: Îäíàêî !?
1) Àíäðîôàãè, îäíàêî, ëåòòî-ëèòîâöû !Íîñèòåëè äíåïðî-äâèíñêîé ê-ðû.
×èòàéòå Ðûáàêîâà, Ñåäîâà, ...
 Âîëãî-Îêñêîì æå ìåæäóðå÷üå âî âðåìåíà Ãåðîäîòà îáèòàëè ôèññàãåòû (äüÿêîâñêàÿ ê-ðà) -- ïðàìåðÿíî-ïðàìàðèéöû.
2) Çàëåññêàÿ Ðóñü èçâåñòíà ñ êîí. 12 â.
Çàëåññêàÿ æå Óêðàèíà -- âñåãî ëèøü å¸ ÷àñòü. Îò ßðîñëàâëÿ è äî ñëèÿíèÿ Îêè è Âåðõíåé Âîëãè. Ñèþ Óêðàèíó "ïðîø¸ë" Þðèé Âñåâîëîäîâè÷ â 1221 ã., êîãäà èì áûë çàëîæåí Íèæíèé Íîâãîðîä.
À. Â.
2003.08.26 | NAVIGATOR
Îò áà÷èòå, íàê³íåöü ç³éøëèñÿ â ïîãëÿäàõ. Âîñòîê - ñïðàâà òîíêà.
Òùàòåëüíåå òðåáà. ² íå òðåáà â³äìîâëÿòè íàðîäó â éîãî ÂËÀÑÍ²É ²ÑÒÎв¯.2003.08.28 | Àíàòîë³é
² ùå îäíå...
Ó Âåëåñêíèç³, à ÿ ¿¿ ìàþ ó äåê³ëüêîõ ïåðåêëàäàõ, àëå àâòåíòè÷íèì ââàæàþ ò³ëüêè Á. ßêîâåíêî, ó äîù. ¹6ä (ÿêùî íå ïîìèëÿþñÿ) Ðóñüêà çåìëÿ ó ïåðøîäæåðåë³ Ìèðîëþáîâà íàïèñàíà ÐÀÓÑÜÊÀ çåìëÿ. Çâ³äñè (²ÌÕÎ)Ðóñü - öå çåìëÿ Ãîñïîäà ÐÀ. ² çâ³öäñè æ ÐÓѲײ (íå ðóñè÷³) - öå âî¿íè Ãîñïîäà Ðà, òîáòî Ðà-ó-ѳ÷³. Çâ³äñè é ÓêÐÀ¿íà.Àíàòîë³é
2003.08.31 | Ãàëàãàí
Îäíå ? 345-òå.
Òàê Àíàòîëü, óñ³ öå çíàþòü. Ëîã³êà â Âàñ òàêà, ùî ÿ íå ñòàíó äèâóâàòèñü, ÿêùî Âè ö³ëêîì ñåðéîçíî ñêàæåòå, ùî ïåðøîãî ðîáîòà âèíàéøîâ ïàïà Êàðëî.Ñëèø Òîëü, à òè áîñèé â ñîðî÷ö³ ïî Êè¿âó íå á³ãàºø ? À òî ÿ òóò áà÷èâ íåùîäàâíî òàêîãî óí³êàëà, òàê ñì³ÿâñÿ, òàê ñì³ÿâñÿ - ñïàñèá³ éîìó çà ïîò³õó.
Ìàáóòü ç ÃîñÐÀé íà çóñòð³÷ á³ã. À áðèëþ äîìà çàáóâ.
Ãàëàãàí ²ïàò³é.
2003.09.01 | Àíàòîë³é
Ïðî ïåðøîãî ðîáîòà, íå çíàþ, àëå...
òå, ùî íàéîñòàíí³øèì íà ôîðóì³ ïðîâ³íö³éíèì áçäóíîì òà ìóäàêîì º Ãàëàãàí, òî öå çíàþòü óñ³.Àíàòîë³é