09/04/2010 | Эльмар Аблаев

Халкъымыз Ватангъа къайтып башлагъанына энди йигирми йылдан зияде олды. Не исе къартбаба-къартдеделеримиз арз эткен, асретлик чеккен ватан бизлерге, бизлер исе азиз ватанымызгъа, зорлыкъ-зорбалыкълар иле ниает къавуштыкъ. Бу вакъытларны корьмейип козь юмгъанларгъа языкъ.
Лякин озь юртумызгъа къайтып кельген сонъ, халкънынъ зейининде насылдыр худжур денъишмелер олып кече. Бу денъишмелерге себип олгъан нелер бильмейим, амма озь ара мунасебетлеримиз кимерде не шариат не де къанунларгъа келишмей – масхаралыкъ!
Бойле аджджы фикирлер догъмасына олгъан себеплернен сизлерни эм де меджмуанъызнынъ окъуйджыларыны таныш этмеге истейим.
Энди йигирми йылдан зияде мен халкъымнынъ шанына чалышаракъ, санаатымыз ве медениетимизнинъ чешит тюрлю сааларында иджат этип кельмектем. Миллет, укюмет меним зерре къадар хызметимни коререк, япкъан ишиме буюк къыймет кести ве 2003 сенеси, мени Къырымда нам къазангъан медениет хадими унванынен такъдирледи. Сагъ олсун-бар олсунлар! Йыллар девамында юзлердже той-тантаналарны, той агъасы оларакъ яраштырып, олгъан-бильген истидатымны халкъкъа даркъатмагъа тырыштым, радио ве теле эфирлер аркъалы эр бир сейирджининъ къорантасына, дюльбер адетлеримизни, тылсымлы тилимизнинъ инджеликлерини еткизмеге чалыштым. Вай-вай, бу макътанчакъ эриф озюне ич де фият кесалмай экен деп тюшюнменъиз. «Агъыр нишан, енгильнишан той» радиосериалы, «Бир заманда …» намлы телеминиатюраларны яратмагъа Танърым манъа ильхам, халкъым исе юрек бердилер. Энди къач йыллар девамында миллет оларны коре динълей ве зевкълана. Эшкъынъызгъа!
Киев девлет театро ве кино институтынынъ режиссёрлыкъ болюгини битирип кельген сонъ, миллетимизнинъ медений меккеси Багъчасарайда театро тёгереги ачмагъа ниетлендим, ве менъа бу ерде ниетимни амельге кечирмеге ярдым этип шараитлер яраткъан инсанлар тапылды. Аллах оларнынъ эйликлерине къайтарсын. Эки йыл кечер-кечмез, бу балалар тёгереги халкъ театросы унванына найиль олды. Къанун боюнджа исе бойле тёгереклер тек учь йыл чалышкъан сонъ берилле ве тёгерек театрогъа чевириле. Биз, тёгерекке къатнашкъан балаларнен ишке пек буюк авеснен янаштыкъ, япкъан ишлеримиз зая кетмеди, бизни сечип корьдилер ве халкъ театросы унваныны бердилер.
«18 майыс»къа багъышлангъан мейданда косьлерильген нумайыш, «Акъылгъа зарар» адлы комедия, «Къурбан» байрамынынъ тарих ве манасыны ачыкълагъан кольгелер театросынынъ усулунен сахналаштырылгъан спектакль, халкъымызнынъ аятында ильк сефер А.С. Айвазовнынъ «Аннечигим, нередесинъ?! Кель!» классик эсерининъ сахналаштырмасы, биринджи оларакъ «Къырымтатар той мерасими» ве «Реван» адетлерининъ джанландырылмасы, сюргюнликнинъ 60 йыллыкъ матем тедбирлеринде ер алгъан «Унутманъыз», турк языджысы Н. Хикметнинъ «Севдалы булут» намлы спектакллерни Багъчасарай, Акъмесджит, Кезлев, Алушта, Сакъ ве иляхре киби шеэрлернинъ эалилери сейир эте бильдилер. Мутехассыслар юксек къыймет кесип Багъчасарайда да театро пейда ола деген фикирге кельдилер…
Лякин чокъ языкълар олсун, кимниндир бильмейим къыйыш ниети ве чешит тюрлю аякъ чалма арекетлери, театромызнынъ бутюн япкъан ишлери, коллективимизнинъ къазанчларыны ёкъкъа чевирип, Багъчасарайда ильки адымлар аткъан театро ольдирильди.
Энди Медений меккемизде тиль, адет, намус, инсафны ашлагъан меркезлерлерден даа бири ёкъ этильди. Тек екяне миллий мектебимиз къалды. Къалгъаны онлардже мейхане-къавелер. Бинъ бир кере языкълар олсун!!!
Не чаре? Яшайыш девам эте. Демек бойле ал кимгедир эльверишли, демек меним шахсиетим кимгедир пек онъайтсыз корюнгендир деп, тишимни тишиме къойып театро иджадыма екюн чектим.
2006 сенеси биз, омюр аркъардашым Зарема Усеинова(тильшынас) иле берабер, озь шахсий тешеббюсимизнен, Багъчасарай джыварынынъ койлерине бир бучукъ ай девам эткен экспедициягъа бардыкъ. Экспедициянынъ эсас макъсады: къартларнен корюшип, олардан сюргюнлик акъкъында материаллар топлап, нетиджеде киносценарий язмакъ эди. Аллагъа шукюрлар олсун, агъыр, акъсызлыкъ, зорбалыкъ, нефрет толу йылларны озь башындан кечирген ихтиярларнен корюшип, баягъы хатырлавлврны топладыкъ, ве даа бир бучукъ йыл чалышып «Такъдир» адлы эки сериялы бедий фильмнинъ киносценарийни яздыкъ. О киносценарийни чокъ адамлар: мутехассыс ве аддий окъуйджылар окъудылар, озь фикир тессюратларыны бизлерге бильдирдилер, сценарийни къайтадан язып, денъишмелер кирсеттик. Языкъ ки бу эсер эсасында кино чыкъармакъ аля бу куньге къадар хысмет олмады, бизлер муэллифлик шартнамесини хорчалап, бир кунь ола онынъ да вакъыты келир дие «сандыкъкъа сакъладыкъ».
Арадан эки йыл кечер-кечмез, Акъмесджидтен достум телефон ачты: Афферин сизге, чокътан бу мевзуда кино чыкъармакъ вакъыт кельди… Чокъ шерефли ишке урундынъыз – деди.
- Насыл кино? Насыл мевзу? – эп анъламадым мен. Бир шейден хаберим ёкъ!
- Айды, айды, токтамады достум, даа демин «Акъшам къавеси» косьтерювинде, Айдер Осман деген бир яш, сизинъ Зареманен экинъизнинъ язгъан сценарийинъиз эсасында кино чыкъарыладжагъыны илян этти, миллетке-халкъкъа бу кино ичюн 300 бинъ доллар микъдарында пара топламакъны авале этти. Атта банк счётлары да костерильди… Айды, айтмагъа истемесенъ-айтма, деди ве бгъ узюльди…
Мен шаштым. Шу аньда, иджаткярлар арасында «чокъ белли эриф» Айдер Османнен телефон аркъалы багъландым.
Бу насыл ал? Насыл кино? Не ичюн бизим бир шейден хаберимиз ёкъ? Бизим сценарийимиз эсасында кино чыкъараджакъ экенсинъ, бизни муэллифлер деп телевизиондан да илян эткенсинъ, миллеттен пара топладжакъ ола экенсинъ, деген суаллериме, бу чалдон эриф: Сизинъ сценарийинъизни бир такъым денъиштирдик, о энди сизинъ сценарий дегиль, деп джевапланды. Эртеси куню корюшип лафны девам этмеге къарар алдыкъ. Корюштик. Мен Айдерге озь наразылыгъымны бильдирдим. Муэллифнинъ хабери олмай, бир арифни биле еринден къыбырдатмагъа олмай десем, бу джаиль, аферист эриф манъа: - Сиз не беллейсиз, сюргюнлик мевзусында язмагъа тек сизинъ акъкъынъыз бармы, деп джекирди устюме. Эв, масхара, менден эвель бу мевзуда онлардже языджы, шаирлеримиз - романлар, повестлер, дестанлар яздылар, бу мевзу – эр бир озюни къалем устасы сайгъан, дамарларында къырымтатар къаны акъкъан иджаткяр озюнинъ баш мевзусы деп сая, дедим. Лякин сен, бизим адымызны анъып, сценарий муэллифлери дегенсинъ, миллеттен пара истегенсинъ десем, о, муэллифлер сиз дегиль де башкъа Зарема Усеинова ве бам-башкъа Эльмар Аблаев деп, лафкъа екюн чекти. Эй, сени, намуссыз, инсафсыз, не киногъа, не де умумен санаат ве медениетке бир тюрлю алякъасы олмагъан, ашша эриф! Мен сенинъ къыйыш ниетинъни халкъкъа илле еткизирим, бир капик къалдырмай эписини алгъан еринъе къайтарып берирсинъ дие, чыкъып кеттим. Иште, эки йылдан зияде кечти, мен о «Акъшам къавеси» косьтерювини архивден язып алдым, амма не кино, не де Айдер Османнынъ артыкъ сес солугъы чыкъмай.

2007 сенесинден башлап «сербест иджаткяр» сыфатында чалышам.
Къырымтатар той мерасимини темельден тафсилятлыджа огренип, иш адамы Иса Хайбуллаевнинъ къолтутувы иле 30 дакъикъалыкъ видеофильм азырладым. Кене де шу Иса бейнинъ ярдымы иле «Агъыр нишан, енгильнишан, той» радиосериалы, «Бир заманда …» намлы телеминиатюралар дюнья юзи корьдилер ве энди дёрт йылдан берли нумайышлар халкъны зевкъландыра.

Амма кеченлерде юзь берген вакъиа, меним джанымны сарсытты ве сабурымны тюкендирип бу аджджы сатырларны язмагъа меджбур этти.
Меселе шунда ки, кеченлерде, Украинанынъ Львов шеэринде къырымтатар медениет куньлери отькерильген. Тешкилятчылар чокъ гузель, шерефли иш беджергенлер деп, мен къырымтатар телередакциясынынъ «Хаберлер информацион программасы»ны сейир эте бердим ве кет-кете шаштым. Алып барыджы Сусанна Бейтулланынъ бильдиргенине коре, Львовда, ерли эалини миллий адет ве ань-анелеримизнен таныш эткенлер, милий урбаларымызны косьтергенлер, емеклеримизни пиширмеге огреткенлер ве тылсымлы адетлеримизни нумайыш эткенлер. Миллий адетлер акъкъында видеофильмлер косьтерильди дейильген ерде мен чыкъаргъан «Той мерамсими» видеофильминден парчалар косьтериле ве «Къырым» ансамбли азырлагъан видеофильми дейиле. Багъышланъыз, амма мен анълап оламайым; керчектен де Львовгъа бу «Той мерасими», яни 2007сенеси чыкъарылгъан фильм алып барылгъан олса, не ичюн меним хаберим ёкъ? Экинджиден ич олмады, не ичюн муэллифнинъ ады биле анъылмай, ве не себептен мен чыкъаргъан фильмден парчалар костерилир экен башкъа муэллиф анъыла?!
«Хаберлер» екюнленген сонъ, мен шу дакъикъасы алып барыджы Сусанна Бейтулланен багъландым. Сусанна ханум:- Меним хаберим ёкъ, бу материалны «Къырым Хаберлер Агентлиги» азырлады , атта текстни де олар азырлады, мен оны тек окъудым деди.
QHA мудири Гаяна ханумгъа меселени анълатмасы ичюн мураджджат этим. Гаяна ханум: -Бельки бир янълышлыкъ олгъан олса, бизни багъышланъыз, илериде бойле аллар юзь бермез дие мени ишандырды ве бельки телеяйында косьтерильген видео материаллар акъкъында телережиссёрлардан темелли бильмек мумкюн деди.
Мен эки телередакциямызнынъ (ГТРК ве АТР) режиссёры Рефат Маликовгъа меселени ачыкъламасы ичюн мураджджаат этем, лякин Рефат бей: - Хаберим ёкъ, меселени огренирим дие лафны битирди. Энди эки афта кечти амма Рефат бей меселени эп огрене гъалиба, артыкъ телефонны да алмай. Неде олса, Рефат бей, бу видеофильм тек экимизде: менде ве сиз баш режиссёрлыкъ эткен АТР каналында бар, бу фильм насыл этип Къырым каналына тюшкен деп сораджакъ олам, бельки шунынъ ичюн махкемеге бармакъ керекмейдир, бельки сиз озюнъиз суалиме джевап берирсинъиз?
Даа башкъа бир мисаль: Кезлевде, «Одун-Базар къапусы» деген, сонъки заманларда чокъ белли къавехане бар. Иште, бир бучукъ йыл эвель шу къавенинъ шорбаджысы, пек аттик ве далапкаяр къадын, Диляра ханум мени тапып, телефон аркъалы мени ишбирликке давет этти. Не экен, къавесине туристлерни даа зияде джельп этмек ичюн, «Той мерасими»ни оларгъа косьтермек ниетини манъа бильдирди.
- Сизинъ бу сада чалышмаларынъыз бар, келинъиз, берабер чалышайыкъ деп ялварды.
-Айды, келинъиз, дие мен Кезлевге бир къач кере барам, вакъыт масраф этем, меселени огренем, айтмагъа келеми, ёл масрафларымны Диляра ханум одеди, къавенинъ шорбаджысы, онынъ ярдымджысынен озь фикирлеримнен пайлашам, бойле япайыкъ, бойле япсакъ гузель олыр деп, язгъан сценарийимни ерли шараитлерге коре денъиштирем, оларгъа огренсинлер деп къалдырам, бундан эки йыл эвель чыкъаргъан «Той мерасими» видеофильмини косьтерем, анълатам. Бир кунь ола меним иш акъкъым акъкъында лаф котерильгенде биз Диляра ханумнен фият микъдарыны келишалмай ишни токътаттыкъ. Сценарий нусхасы манъа къайтарылмай, Диляра ханум ант-еминлер эте, сизинъ сценарйинъиз къуланылмайджакъ дей де, телефон аркъалы ведалашамыз.
Бу йыл июль айында, кене де «Хаберлер» телеяйынынынъ бир санында не корейим, меним чыкъаргъан ве юкъарыда бир къач керелер анъылгъан «Той мерасими» фильми туристлерге косьтерилип, меним язгъан сценарийимден сахналар нумайыш этиле. Мен Диляра ханумнен багъланып: - Буны насыл анъламакъ мумкюн суалиме, къаведжи ханум манъа, сизинъ амбицияларынъыз озюнъизден де буюк инсансыз деп бетиме урды. Бу нумайышкъа сизинъ бир тюрлю алякъанъыз ёкъ, видеофильмни исе АТР каналындан алдыкъ деп лафны кести. Айды Аллах сизинъ бизнессинъизни да зияде кенълештирсин, амма биревнинъ джаныны ботен агъыртмакъ яхшы иш дегиль.
Ве сонъки мисаль, Сентябрь айнынъ башындан Мейдан радиосы белли бир ширкетнинъ саткъан махсулатынынъ реклама компаниясмыны башлады. Эльбетте, бу эм анъылгъан ширкетке, эм де Мейдан радиосына чокъ эльверишли. Лякин не ичюн кене де меним халкъ арасында белли олгъан «Агъыр нишан, енгиль нишан, той» эсеримнинъ серлевасы, эсас мантыгъы, къуланынлгъан усуллары, менден, яни муэллифтен соралмай чалыштыртыла? Ёкъса Мейдан радиосында чалышкъан иджадий хадимлерининъ озьлерининъ башы, акъылы, ильхамлары етишмейми, я да бу аддий хырсызлыкъ мы бильмейим, лякин манъа не директор, не редактор, не де бу рекламманы ишлеп чыкъаргъан инсанлар джевап берип оламайлар. Бу хусуста даа бир суаль догъа: бу эсернинъ муэллифи, яни тюшюнип тапкъан инсаны бар экен, урметли, белли инсанлар, барлыкълы иш адамлары утанмайлармы экен купе-куньдюз, биревнинъ эсерини хырсызлап онынъ саесинде пара къазанмагъа?
Эй, урьметли редакция, джемаат! Бу насыл аллар, бу аджджы сатырлар бош ерде догъдымы я да ёкъ мы? Ким акълы киби суаллерге мен джеваплар тапалмай меджмуа аркъалы миллетке мураджаат этем, келинъиз берабер джевап тапайыкъ.
Менимдже бу маскъаралыкъ. Эгер дейик, сиз пара къазанаджакъ олсанъыз – джан къурбан! Къаве сатасызмы, патильджан сатасызмы, Аллах Талянынъ берген Къара денъизини сатасызмы, бельки озь намусынъызны бир тотлы капикке сатасызмы – сизинъ ишинъиз! Лякин тапкъан байлыгъынъыз юлкъсын, элял олсун десенъиз, биревлерден хырсызлап сатманъыз! Пу пек буюк гунях! Эр бир сокъакъта бирлик ёкъ, тилимиз джойыла, халкъымыз сепиле деген суаллер козьбояма, астында исе тек пара микъдары олуп чыкъмасын! Тюпсиз къую, адам нефиси тоймакъ бильмей шуны да унутмайыкъ! Четен сейир эткенлер устюмизден кульмесинлер!
Мутехассыслер! Индже мутехассыс олунъыз! Бир ишни беджерир экенсиз бутюн вуджудынъызнен ишке янашынъыз, я да терк этинъиз! Биз дюнъя юзюнде бир авуч бир халкъмыз, несилимиз джоюлмамасы ичюн япкъан эр адымымызны тюшюнип-ташынып япмакъ керекмиз.

Бодене сойса биле къасап сойсын деген аталар сёзю бар, шуны да унутмайыкъ!
Эльмар Аблаев
Актёр, режиссёр
Багъчасарай