W czasie gdy Federacja Rosyjska prowadzi zbrojną agresję przeciwko Ukrainie, Polska była jednym z tych sąsiadów, który jednoznacznie opowiadał się za suwerennością Ukrainy i nienaruszalnością jej granic. W tych trudnych latach zawsze odczuwaliśmy przyjazne wsparcie naszego sąsiada i partnera na arenie międzynarodowej. Nie tylko polskie państwo, ale i całe polskie społeczeństwo wykazało wielką gotowość do rozwijania dobrosąsiedzkich, opartych na przyjaźni i wzajemnym szacunku relacji między naszymi dwoma narodami.
Jednakże obok oficjalnego stanowiska rządu RP widzimy rozprzestrzenianie się pewnej niebezpiecznej tendencji, która zagraża polityce dobrego sąsiedztwa i niszczy pozytywny dorobek wypracowany między naszymi rządami i społeczeństwami obywatelskimi.
Od momentu inwazji Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, w Polsce została rozpętana kampania niszczenia ukraińskich pomników i grobów wojskowych. Przede wszystkim odnotowujemy liczne akty wandalizmu: malowanie ksenofobicznych napisów, oblewanie pomników farbą i tym podobne. Dotąd czynione to było zazwyczaj nocą przez nieznanych sprawców, zaś ze strony polskich organów ścigania nie były podejmowane żadne działania. W ostatnim czasie tego rodzaju akty zyskały jednak charakter masowy i stały się coraz bardziej zuchwałe. Tylko w okresie od 2014 do 2016 roku w Polsce zostało popełnionych co najmniej 14 aktów wandalizmu w stosunku do ukraińskich pomników i miejsc pochówku:
Rok 2014
Na greckokatolickim cmentarzu we wsi Mołodycz w powiecie jarosławskim (województwo podkarpackie) zdewastowany został pomnik należący do ukraińskiej społeczności.
Zbezczeszczono symboliczny grób żołnierzy UPA w Hruszowicach w powiecie jarosławskim (województwo podkarpackie).
Ponowny akt wandalizmu w Hruszowicach.
Po raz trzeci zbezczeszczono symboliczny grób bojowników UPA w Hruszowicach. .
We wsi Wierzbica (Werbica) w powiecie tomaszowskim (województwo lubelskie) uszkodzony został pomnik upamiętniający ukraińskie ofiary komunistycznych represji; pokryto go napisami o ksenofobicznej treści.
Rok 2015
Zbezczeszczono pomnik żołnierzy UPA na górze klasztornej w pobliżu wsi Werchrata w powiecie lubaczowskim (województwo podkarpackie).
Zbezczeszczono pomnik żołnierzy UPA w Mołodyczy w powiecie jarosławskim (województwo podkarpackie).
Uszkodzony został pomnik poległych Ukraińców we wsi Radruż w powiecie lubaczowskim (województwo podkarpackie).
Zbezczeszczono pomnik żołnierzy UPA we wsi Białystok (Biłostok) w powiecie lubaczowskim (województwo podkarpackie).
Uszkodzono pomnik na symbolicznej mogile żołnierzy UPA w Hruszowicach (województwo podkarpackie).
Częściowo zniszczono pomnik ofiar represji komunistycznych na górze klasztornej w pobliżu Radruży w powiecie lubaczowskim (województwo podkarpackie)
Rok 2016
5 marca 2016 zniszczona została część pomnika poświęconego społeczności ukraińskiej w miejscowości Mołodycz w powiecie jarosławskim (województwo podkarpackie).
15 maja 2016 dokonano profanacji ukraińskiego cmentarza wojskowego w Pikulicach koło Przemyśla. Na jednym z nagrobków zamontowano tablicę z obraźliwym tekstem.
Jednak ostatni akt nienawiści wobec ukraińskich miejsc pamięci przyciąga szczególną uwagę.
W niedzielę rano, 9 października 2016, przedstawiciele ukraińskiej mniejszości narodowej w miejscowości Werchrata w powiecie lubaczowskim (województwo podkarpackie) odkryli akt wandalizmu na miejscowym cmentarzu. Tego samego dnia przewodniczący Związku Ukraińców w Polsce, pan Piotr Tyma, powiadomił, iż niezidentyfikowani sprawcy całkowicie zniszczyli pomnik na zbiorowej mogile 13 żołnierzy UPA, znajdujący się na miejscowym cmentarzu.
W tym samym dniu polska skrajnie prawicowa organizacjia Obóz Wielkiej Polski (OWS), znana ze swojej współpracy z grupami terrorystycznymi DNR i ŁNR, przyznała się do popełnienia tego aktu wandalizmu. Jeden z liderów OWS, Dawid Hudziec, pod swoim nazwiskiem zamieścił na YouTube film, na którym dwaj mężczyźni w biały dzień dewastują ukraiński nagrobek z wykorzystaniem łomu i młotków. Filmowi towarzyszy utwór muzyczny o ksenofobicznej treści, obrażający uczucia narodowe ukraińskiej mniejszości narodowej w Polsce. Pojawienie się filmu, jak również fakt, iż napastnicy popełniają swoje czyny w sposób otwarty, nie chowając się z tym, wywołało szeroki społeczny rezonans na Ukrainie.
Zmuszeni jesteśmy skonstatować, że działania mające na celu niszczenie ukraińskich miejsc pamięci w Polsce przybrały charakter zaplanowanej akcji likwidacji ukraińskiego dziedzictwa historycznego i kulturowego. Mamy do czynienia z celowym zacieraniem śladów egzystencji narodu ukraińskiego na polsko-ukraińskich terenach przygranicznych. Do tej pory żadne z tych przestępstw nie zostało wykryte i osądzone. Taka bezkarność zachęca przestępców do nowych, bardziej zuchwałych przejawów ukrainofobii.
W związku z powyższym zwracamy się z apelem do władz państwowych Rzeczypospolitej Polskiej:
o zapewnienie przejrzystych dochodzeń we wszystkich przypadkach naruszenia i niszczenia ukraińskich miejsc pamięci, zabytków, pomników, miejsc pochówku.
Zgodnie z art. 3 i 4 Umowy między rządem Ukrainy a rządem Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie ochrony miejsc pamięci i pochówków ofiar wojen i represji politycznych – do niezwłocznego przywrócenia pierwotnego stanu zniszczonych ukraińskich zabytków i pomników na koszt strony polskiej.
Jesteśmy przekonani, że pojmanie i ukaranie sprawców, a także odbudowa zniszczonych ukraińskich zabytków jest nie tylko sprawą istotną dla łagodzenia spornych kwestii w polsko-ukraińskim dialogu dotyczącym tragicznych kart naszej przeszłości, lecz także ważnym elementem utrzymania dobrosąsiedzkich stosunków między Polską i Ukrainą.
Tłumaczenie Marian Panic